ફાટેલી ચલણી નોટો બદલાવવા માગો છો?:RBIના નિયમ મુજબ કેવી નોટ 'ખરાબ' કહેવાય? શું છે નોટો બદલાવવાનો નિયમ? બેંક ના પાડે તો શું કરશો? જાણો પ્રક્રિયા
ઘણી વખત ATM માંથી પૈસા ઉપાડતી વખતે અથવા કોઈની પાસેથી પૈસા લેતા સમયે, આપણા હાથમાં ફાટેલી કે ક્ષતિગ્રસ્ત નોટ આવી જાય છે. દુકાનદારો કે અન્ય લોકો આવી નોટો સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરે છે, જેના કારણે અસુવિધા થાય છે. જોકે, ગભરાવાની જરૂર નથી કારણ કે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI)એ ફાટેલી અને ક્ષતિગ્રસ્ત નોટો બદલાવવા માટે સ્પષ્ટ અને સરળ નિયમો બનાવ્યા છે. આ નિયમોનું પાલન કરીને તમે સરળતાથી તમારી નોટો બદલી શકો છો અને નાણાકીય નુકસાન ટાળી શકો છો. તો, ચાલો 'તમારા અધિકારો જાણો' કોલમમાં જાણીએ કે આપણે ફાટેલી નોટો ક્યાં અને કેવી રીતે બદલી શકીએ છીએ. આપણે એ વિશે પણ વાત કરીશું કે- નિષ્ણાત: રાજ શેખર, મેનેજર, બેંક ઓફ મહારાષ્ટ્ર, દેહરાદૂન પ્રશ્ન: RBI મુજબ, ક્ષતિગ્રસ્ત, બળી ગયેલી કે ફાટેલી નોટોની વ્યાખ્યા શું છે? જવાબ: RBIએ ક્ષતિગ્રસ્ત, બળી ગયેલી અથવા ફાટેલી નોટો અંગે સ્પષ્ટ નિયમો અને વ્યાખ્યાઓ બનાવી છે, જેથી સામાન્ય લોકો જાણી શકે કે કઈ નોટો બદલી શકાય છે અને કઈ નહીં. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજો- પ્રશ્ન: આપણે જૂની અને બગડેલી નોટો ક્યાં બદલી શકીએ? જવાબ: ઘણીવાર, આપણને આપણા ખિસ્સા, પાકીટ કે કબાટમાં કેટલીક નોટો જોવા મળે છે જે કોઈ કારણસર ફાટેલી, બગડેલી અથવા તૂટી ગયેલી હોય છે. ઘણા લોકો માને છે કે, આ હવે તે નકામી થઈ ગઈ છે. પણ એવું નથી. RBIના નિયમો મુજબ જૂની અથવા ક્ષતિગ્રસ્ત નોટો સરળતાથી બદલી શકાય છે. આ માટે, નીચે આપેલ ગ્રાફિક જુઓ- પ્રશ્ન: એક બેંક એક સમયે કેટલી ફાટેલી નોટો બદલી આપે છે? જવાબ: ભારતીય રિઝર્વ બેંકે ફાટેલી કે જૂની નોટો બદલવા માટે કેટલાક નિયમો બનાવ્યા છે, જેને અનુસરીને તમે સરળતાથી તમારી નોટો બદલી શકો છો. 20 નોટો અથવા ₹5,000 સુધી જો તમે એક દિવસમાં 20 ફાટેલી નોટો અથવા ₹5,000 સુધીની રકમની નોટો બદલાવવા માગતા હો, તો બેંક કોઈપણ ચાર્જ વિના તેમને તરત જ બદલી દેશે. 20 થી વધુ નોટો અથવા ₹5,000 થી વધુ મૂલ્યની જો નોટોની સંખ્યા 20 થી વધુ હોય અથવા કુલ કિંમત ₹5,000 થી વધુ હોય તો બેંક ને સ્વીકારશે અને તમને રસીદ આપશે. બાદમાં આ રકમ તમારા બેંક ખાતામાં જમા કરવામાં આવશે. આવા કિસ્સાઓમાં બેંક સર્વિસ ચાર્જ વસૂલ કરી શકે છે. પ્રશ્ન: જૂની અને ફાટેલી નોટો બદલવા માટે RBI નો નિયમ શું છે? જવાબ: જો તમારી પાસે કોઈ નોટ ફાટી ગઈ હોય, ઘસાઈ ગઈ હોય અથવા બે ટુકડા થઈ ગયા હોય, તો ગભરાવાની જરૂર નથી. જો તે નોટ પર નંબર, સહી અને અન્ય મહત્ત્વની બાબતો સ્પષ્ટપણે દેખાય, તો તે નોટ માન્ય છે અને તેને બદલી શકાય છે. આ માટે તમારે કોઈપણ સ્વરૂપ કે લાંબી પ્રક્રિયામાંથી પસાર થવાની જરૂર નથી. ફક્ત નોટ લો અને કોઈપણ સરકારી કે ખાનગી બેંકમાં જાઓ. જો તમે ઇચ્છો તો, તમે RBI ઓફિસ અથવા બેંકની કરન્સી ચેસ્ટ શાખામાં પણ જઈ શકો છો. તમારી નોટ ત્યાં સરળતાથી બદલી શકાશે. પ્રશ્ન: શું બેંકમાં ફાટેલી નોટો બદલાવવા માટે કોઈ ચાર્જ લાગે છે? જવાબ: જો તમે ₹ 5000 સુધીની ફાટેલી નોટો બદલો છો, તો બેંક કોઈ પૈસા લીધા વિના નોટો બદલી આપશે. જો તમે ₹5,000 થી વધુ કિંમતની નોટો બદલવા માગો છો, તો બેંક તમને તમારું ઓળખપત્ર બતાવવાનું કહી શકે છે અથવા ફોર્મ ભરવાનું કહી શકે છે. જો તમે ₹50,000 થી વધુ કિંમતની નોટો બદલી રહ્યા છો, તો કેટલીક બેંકો મામૂલી સર્વિસ ચાર્જ વસૂલી શકે છે. તે બધું બેંકના નિયમો પર આધાર રાખે છે. તેથી, મોટા મૂલ્યની નોટો બદલતાં પહેલાં તમારી બેંકને પૂછવું વધુ સારું રહેશે. પ્રશ્ન: બેંક કઈ નોટો બદલી આપવો ઇનકાર કરી શકે છે? જવાબ: RBIના નિયમો મુજબ, બેંકો ફાટેલી કે ગંદી નોટો બદલી આપવા માટે બંધાયેલી છે. જોકે, ચોક્કસ પરિસ્થિતિઓમાં બેંક નોટો બદલી આપનો ઇનકાર કરી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો નોટો ખરાબ રીતે ક્ષતિગ્રસ્ત, ફાટેલી અથવા નકલી લાગતી હોય. તેથી, નોટ બદલતાં પહેલાં, ખાતરી કરવી જોઈએ કે નોટ ખૂબ ખરાબ તો નથી ને. પ્રશ્ન: જો બેંક ફાટેલી નોટ બદલી આપવાની ના પાડે તો શું કરવું? જવાબ: જો કોઈ એવી નોટ હોય જે RBI ના નિયમો મુજબ બદલી શકાય. પરંતુ જો બેંક તેને બદલવાનો ઇનકાર કરે છે, તો પહેલા બ્રાન્ચ મેનેજર સાથે વાત કરો. તેમને RBI ના નિયમો સમજાવો. ઘણી વખત બેંક કર્મચારીઓ સાચી માહિતી આપતા નથી, તેથી મેનેજર સાથે વાત કરીને તમારી સમસ્યાનો ઉકેલ લાવી શકાય છે. જો તેમ છતાં બેંક મેનેજર નોટ ન બદલાવે તો બેંકની કસ્ટમર કેર સર્વિસમાં ફરિયાદ કરો. તમે RBI ની વેબસાઇટ પર પણ ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો અથવા નજીકના RBI કાર્યાલયમાંથી મદદ લઈ શકો છો. નોંટની આપ-લે કરવા માટે, ધીરજ રાખવી અને સાચી માહિતી સાથે આગળ વધવું જરૂરી છે. પ્રશ્ન: શું નોટો બદલાવવા માટે બેંક ખાતું હોવું જરૂરી છે? જવાબ- એવો કોઈ નિયમ નથી. કોઈપણ વ્યક્તિ કોઈપણ બેંક શાખામાં જઈ શકે છે અને નોટો બદલી શકે છે, ભલે તેનું તે બેંકમાં ખાતું ન હોય. પ્રશ્ન: શું બેંક ટેપ કે ગુંદરથી ચોંટાડેલી નોટો બદલી શકે છે? જવાબ: રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI)ના નિયમો મુજબ, જો નોટ ખૂબ ફાટી ગઈ હોય અને ગુંદર, ટેપ અથવા સેલોફેનથી ચોંટાડવામાં આવી હોય તો બેંક એને સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરી શકે છે. આનું કારણ એ છે કે આવી નોટોમાં છેડછાડ થવાની સંભાવના હોય છે અને તેમની અધિકૃતતા સુનિશ્ચિત કરવી મુશ્કેલ બની શકે છે.
ઘણી વખત ATM માંથી પૈસા ઉપાડતી વખતે અથવા કોઈની પાસેથી પૈસા લેતા સમયે, આપણા હાથમાં ફાટેલી કે ક્ષતિગ્રસ્ત નોટ આવી જાય છે. દુકાનદારો કે અન્ય લોકો આવી નોટો સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરે છે, જેના કારણે અસુવિધા થાય છે. જોકે, ગભરાવાની જરૂર નથી કારણ કે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI)એ ફાટેલી અને ક્ષતિગ્રસ્ત નોટો બદલાવવા માટે સ્પષ્ટ અને સરળ નિયમો બનાવ્યા છે. આ નિયમોનું પાલન કરીને તમે સરળતાથી તમારી નોટો બદલી શકો છો અને નાણાકીય નુકસાન ટાળી શકો છો. તો, ચાલો 'તમારા અધિકારો જાણો' કોલમમાં જાણીએ કે આપણે ફાટેલી નોટો ક્યાં અને કેવી રીતે બદલી શકીએ છીએ. આપણે એ વિશે પણ વાત કરીશું કે- નિષ્ણાત: રાજ શેખર, મેનેજર, બેંક ઓફ મહારાષ્ટ્ર, દેહરાદૂન પ્રશ્ન: RBI મુજબ, ક્ષતિગ્રસ્ત, બળી ગયેલી કે ફાટેલી નોટોની વ્યાખ્યા શું છે? જવાબ: RBIએ ક્ષતિગ્રસ્ત, બળી ગયેલી અથવા ફાટેલી નોટો અંગે સ્પષ્ટ નિયમો અને વ્યાખ્યાઓ બનાવી છે, જેથી સામાન્ય લોકો જાણી શકે કે કઈ નોટો બદલી શકાય છે અને કઈ નહીં. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજો- પ્રશ્ન: આપણે જૂની અને બગડેલી નોટો ક્યાં બદલી શકીએ? જવાબ: ઘણીવાર, આપણને આપણા ખિસ્સા, પાકીટ કે કબાટમાં કેટલીક નોટો જોવા મળે છે જે કોઈ કારણસર ફાટેલી, બગડેલી અથવા તૂટી ગયેલી હોય છે. ઘણા લોકો માને છે કે, આ હવે તે નકામી થઈ ગઈ છે. પણ એવું નથી. RBIના નિયમો મુજબ જૂની અથવા ક્ષતિગ્રસ્ત નોટો સરળતાથી બદલી શકાય છે. આ માટે, નીચે આપેલ ગ્રાફિક જુઓ- પ્રશ્ન: એક બેંક એક સમયે કેટલી ફાટેલી નોટો બદલી આપે છે? જવાબ: ભારતીય રિઝર્વ બેંકે ફાટેલી કે જૂની નોટો બદલવા માટે કેટલાક નિયમો બનાવ્યા છે, જેને અનુસરીને તમે સરળતાથી તમારી નોટો બદલી શકો છો. 20 નોટો અથવા ₹5,000 સુધી
જો તમે એક દિવસમાં 20 ફાટેલી નોટો અથવા ₹5,000 સુધીની રકમની નોટો બદલાવવા માગતા હો, તો બેંક કોઈપણ ચાર્જ વિના તેમને તરત જ બદલી દેશે. 20 થી વધુ નોટો અથવા ₹5,000 થી વધુ મૂલ્યની જો નોટોની સંખ્યા 20 થી વધુ હોય અથવા કુલ કિંમત ₹5,000 થી વધુ હોય તો બેંક ને સ્વીકારશે અને તમને રસીદ આપશે. બાદમાં આ રકમ તમારા બેંક ખાતામાં જમા કરવામાં આવશે. આવા કિસ્સાઓમાં બેંક સર્વિસ ચાર્જ વસૂલ કરી શકે છે. પ્રશ્ન: જૂની અને ફાટેલી નોટો બદલવા માટે RBI નો નિયમ શું છે? જવાબ: જો તમારી પાસે કોઈ નોટ ફાટી ગઈ હોય, ઘસાઈ ગઈ હોય અથવા બે ટુકડા થઈ ગયા હોય, તો ગભરાવાની જરૂર નથી. જો તે નોટ પર નંબર, સહી અને અન્ય મહત્ત્વની બાબતો સ્પષ્ટપણે દેખાય, તો તે નોટ માન્ય છે અને તેને બદલી શકાય છે. આ માટે તમારે કોઈપણ સ્વરૂપ કે લાંબી પ્રક્રિયામાંથી પસાર થવાની જરૂર નથી. ફક્ત નોટ લો અને કોઈપણ સરકારી કે ખાનગી બેંકમાં જાઓ. જો તમે ઇચ્છો તો, તમે RBI ઓફિસ અથવા બેંકની કરન્સી ચેસ્ટ શાખામાં પણ જઈ શકો છો. તમારી નોટ ત્યાં સરળતાથી બદલી શકાશે. પ્રશ્ન: શું બેંકમાં ફાટેલી નોટો બદલાવવા માટે કોઈ ચાર્જ લાગે છે? જવાબ: જો તમે ₹ 5000 સુધીની ફાટેલી નોટો બદલો છો, તો બેંક કોઈ પૈસા લીધા વિના નોટો બદલી આપશે. જો તમે ₹5,000 થી વધુ કિંમતની નોટો બદલવા માગો છો, તો બેંક તમને તમારું ઓળખપત્ર બતાવવાનું કહી શકે છે અથવા ફોર્મ ભરવાનું કહી શકે છે. જો તમે ₹50,000 થી વધુ કિંમતની નોટો બદલી રહ્યા છો, તો કેટલીક બેંકો મામૂલી સર્વિસ ચાર્જ વસૂલી શકે છે. તે બધું બેંકના નિયમો પર આધાર રાખે છે. તેથી, મોટા મૂલ્યની નોટો બદલતાં પહેલાં તમારી બેંકને પૂછવું વધુ સારું રહેશે. પ્રશ્ન: બેંક કઈ નોટો બદલી આપવો ઇનકાર કરી શકે છે? જવાબ: RBIના નિયમો મુજબ, બેંકો ફાટેલી કે ગંદી નોટો બદલી આપવા માટે બંધાયેલી છે. જોકે, ચોક્કસ પરિસ્થિતિઓમાં બેંક નોટો બદલી આપનો ઇનકાર કરી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો નોટો ખરાબ રીતે ક્ષતિગ્રસ્ત, ફાટેલી અથવા નકલી લાગતી હોય. તેથી, નોટ બદલતાં પહેલાં, ખાતરી કરવી જોઈએ કે નોટ ખૂબ ખરાબ તો નથી ને. પ્રશ્ન: જો બેંક ફાટેલી નોટ બદલી આપવાની ના પાડે તો શું કરવું? જવાબ: જો કોઈ એવી નોટ હોય જે RBI ના નિયમો મુજબ બદલી શકાય. પરંતુ જો બેંક તેને બદલવાનો ઇનકાર કરે છે, તો પહેલા બ્રાન્ચ મેનેજર સાથે વાત કરો. તેમને RBI ના નિયમો સમજાવો. ઘણી વખત બેંક કર્મચારીઓ સાચી માહિતી આપતા નથી, તેથી મેનેજર સાથે વાત કરીને તમારી સમસ્યાનો ઉકેલ લાવી શકાય છે. જો તેમ છતાં બેંક મેનેજર નોટ ન બદલાવે તો બેંકની કસ્ટમર કેર સર્વિસમાં ફરિયાદ કરો. તમે RBI ની વેબસાઇટ પર પણ ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો અથવા નજીકના RBI કાર્યાલયમાંથી મદદ લઈ શકો છો. નોંટની આપ-લે કરવા માટે, ધીરજ રાખવી અને સાચી માહિતી સાથે આગળ વધવું જરૂરી છે. પ્રશ્ન: શું નોટો બદલાવવા માટે બેંક ખાતું હોવું જરૂરી છે? જવાબ- એવો કોઈ નિયમ નથી. કોઈપણ વ્યક્તિ કોઈપણ બેંક શાખામાં જઈ શકે છે અને નોટો બદલી શકે છે, ભલે તેનું તે બેંકમાં ખાતું ન હોય. પ્રશ્ન: શું બેંક ટેપ કે ગુંદરથી ચોંટાડેલી નોટો બદલી શકે છે? જવાબ: રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI)ના નિયમો મુજબ, જો નોટ ખૂબ ફાટી ગઈ હોય અને ગુંદર, ટેપ અથવા સેલોફેનથી ચોંટાડવામાં આવી હોય તો બેંક એને સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરી શકે છે. આનું કારણ એ છે કે આવી નોટોમાં છેડછાડ થવાની સંભાવના હોય છે અને તેમની અધિકૃતતા સુનિશ્ચિત કરવી મુશ્કેલ બની શકે છે.
What's Your Reaction?
Suraj Singh
hello
