नवतपा: या 9 दिवसांच्या अति उष्णतेमध्ये विशेष काळजी घ्या:या 7 आरोग्य समस्या असलेल्यांना जास्त आरोग्य धोका असतो, जाणून घ्या डॉक्टरांकडून प्रतिबंधात्मक उपाय

यावेळी नवतपा २५ मे पासून सुरू होत आहे, जो २ जून २०२५ पर्यंत चालेल. हे ९ दिवस वर्षातील सर्वात उष्ण दिवस आहेत. शास्त्रांनुसार, ज्येष्ठ महिन्यात सूर्य रोहिणी नक्षत्रात प्रवेश करतो तेव्हा नवतपा येतो. या काळात दिवसा घराबाहेर पडणे धोक्यापेक्षा कमी नाही. त्याच वेळी, काही विशिष्ट आरोग्य समस्यांनी ग्रस्त असलेल्या लोकांना नवतपा दरम्यान अतिरिक्त खबरदारी घेणे आवश्यक आहे, कारण त्यांचे शरीर अति उष्णता सहन करण्यास सक्षम नसते. केंद्रीय आरोग्य मंत्रालयाच्या मते, २०२४ मध्ये भारतात उष्माघातामुळे ३६० लोकांचा मृत्यू झाला. त्याच वेळी, 'हीट वॉच' नावाच्या संस्थेच्या अहवालात असा दावा करण्यात आला आहे की ही संख्या प्रत्यक्षात सरकारी आकड्याच्या दुप्पट आहे म्हणजेच ७३३ आहे. तथापि, काही सुरक्षा उपाय केल्यास नवतपाची तीव्र उष्णता टाळता येते. तर, आजच्या या कामाच्या बातमीत आपण नवतपा दरम्यान कडक उन्हापासून बचाव करण्यासाठी उपायांबद्दल बोलू. तुम्हाला हे देखील कळेल की- तज्ज्ञ: डॉ. अरविंद अग्रवाल, संचालक, अंतर्गत औषध आणि संसर्गजन्य रोग, श्री बालाजी ॲक्शन मेडिकल इन्स्टिट्यूट, दिल्ली प्रश्न- नवतपा दरम्यान उष्णता जास्त का वाढते? उत्तर: नवतपा हा सहसा मे महिन्याच्या शेवटच्या आठवड्यात आणि जूनच्या पहिल्या आठवड्यात येतो. यावेळी वारे उष्ण आणि कोरडे असतात, ज्यामुळे तापमानात आणखी वाढ होते. या काळात सूर्य आणि पृथ्वीमधील अंतर कमी होते. यामुळे सूर्याची किरणे थेट पृथ्वीवर पडतात आणि प्रचंड उष्णता जाणवते. प्रश्न: उच्च तापमानाचा आरोग्यावर काय परिणाम होतो? उत्तर: नवतपा दरम्यान, जेव्हा तापमान खूप वाढते तेव्हा त्याचा थेट परिणाम शरीरावर होतो. अति उष्णतेमुळे आणि सतत घाम येणे यामुळे शरीरात मीठ आणि पाण्याची कमतरता निर्माण होते. यामुळे, व्यक्तीला अशक्तपणा जाणवू लागतो, चक्कर येते आणि थकवा कायम राहतो. जर शरीराचे तापमान खूप वाढले तर ताप, डोकेदुखी, उलट्या आणि कधीकधी बेशुद्धी देखील येऊ शकते. अति उष्णतेमुळे त्वचेवर पुरळ आणि उष्माघात होऊ शकतो. याशिवाय उन्हाळ्यात पचनसंस्थेवरही परिणाम होतो. अन्न लवकर पचत नाही, ज्यामुळे अतिसार किंवा उलट्या होऊ शकतात. प्रश्न: नवतपा​​​​​​​ दरम्यान कोणत्या लोकांना जास्त धोका असतो? उत्तर: खरंतर नवतपा सर्वांसाठी धोकादायक आहे. पण काही लोकांना जास्त धोका असतो. जसे की- याशिवाय, लहान मुले, वृद्ध आणि गर्भवती महिलांनाही जास्त धोका असतो. प्रश्न: कोणत्या आरोग्य परिस्थितीत उष्णता जास्त धोकादायक असू शकते? उत्तर: जेव्हा शरीराचे तापमान वाढते तेव्हा हृदय, फुफ्फुसे, यकृत आणि मेंदूवर अतिरिक्त दबाव येतो. अशा परिस्थितीत, जास्त उष्णता त्यांच्यासाठी अधिक धोकादायक ठरू शकते जे आधीच त्याशी संबंधित आजारांनी ग्रस्त आहेत. खाली दिलेल्या ग्राफिकवरून हे समजून घ्या- आता आपण वर उल्लेख केलेल्या आरोग्य स्थितींबद्दल सविस्तरपणे बोलूया. हृदयरोग उन्हाळ्यात, जेव्हा शरीराचे तापमान वाढते तेव्हा ते नियंत्रित करण्यासाठी रक्ताभिसरण वाढते. यामुळे, हृदयाला रक्त पंप करण्यासाठी जास्त काम करावे लागते आणि हृदयविकाराचा धोका वाढतो. श्वसन समस्या तेजस्वी, उष्ण आणि कोरडी हवा दमा किंवा इतर श्वसन आजार असलेल्या लोकांना श्वास घेण्यास त्रास देऊ शकते. या ऋतूत धूम्रपान करणाऱ्यांना श्वसनाच्या समस्या आणि संसर्गाचा धोका जास्त असतो. मूत्रपिंडाचा आजार अति उष्णतेमुळे मूत्रपिंडाच्या कार्यावर परिणाम होऊ शकतो. जेव्हा शरीर डिहायड्रेट होते, तेव्हा मूत्रपिंडांवर जास्त दबाव येतो आणि ते शरीरातील विषारी पदार्थ योग्यरित्या फिल्टर करू शकत नाहीत. यामुळे मूत्रपिंड निकामी होण्याचा किंवा गंभीर संसर्गाचा धोका वाढतो. मूत्रपिंडाचे कार्य शरीरातील पाणी आणि इलेक्ट्रोलाइट्सचे संतुलन राखणे आहे. पण उन्हाळ्यात हे संतुलन बिघडू शकते, ज्यामुळे किडनीच्या आरोग्यावर वाईट परिणाम होऊ शकतो. मधुमेह उच्च तापमानाचा रक्तातील साखरेच्या पातळीवरही परिणाम होतो. यामुळे इन्सुलिन प्रतिरोध वाढू शकतो, ज्यामुळे शरीर साखरेचे योग्यरित्या प्रक्रिया करू शकत नाही. अशा परिस्थितीत, मधुमेहींना त्यांची साखरेची पातळी नियंत्रणात ठेवणे कठीण होऊ शकते आणि त्यांची प्रकृती आणखी बिघडू शकते. मानसिक आरोग्य स्थिती तापमान वाढत असताना, ताण, चिंता, नैराश्य आणि पोस्ट-ट्रॉमॅटिक स्ट्रेस डिसऑर्डर (PTSD) सारख्या मानसिक स्थिती निर्माण होण्याचा धोका देखील वाढतो. लठ्ठपणा जास्त वजन असलेल्या लोकांच्या शरीरातील चरबीचा थर उष्णता बाहेर पडण्यापासून रोखतो. यामुळे शरीराचे तापमान वेगाने वाढू शकते. अशा परिस्थितीत त्यांना डिहायड्रेशन आणि उष्माघाताचा धोका जास्त असतो. उच्च रक्तदाब अति उष्णतेमुळे उच्च रक्तदाब असलेल्या लोकांमध्ये रक्तदाब अस्थिर होऊ शकतो आणि हृदयावर अतिरिक्त ताण येऊ शकतो. यामुळे गंभीर आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. प्रश्न: वर उल्लेख केलेल्या आरोग्य समस्या असलेल्या लोकांनी नवतपा​​​​​​​ टाळण्यासाठी कोणती खबरदारी घ्यावी? उत्तर: या आरोग्य समस्या असलेल्या लोकांसाठी सर्वात महत्वाची खबरदारी म्हणजे उष्णतेपासून स्वतःचे संरक्षण करणे आणि शक्य तितके थंड ठिकाणी राहणे. तसेच, तुमच्या शरीराच्या सिग्नलकडे अजिबात दुर्लक्ष करू नका. जर तुम्हाला चक्कर येणे, अशक्तपणा किंवा इतर कोणतीही लक्षणे जाणवत असतील तर ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. प्रश्न – नवतपाचे परिणाम आपण कसे टाळू शकतो? उत्तर- यासाठी शरीराला हायड्रेट ठेवणे खूप महत्वाचे आहे. याशिवाय, दुपारी १२ ते ४ च्या दरम्यान बाहेर जाणे टाळा कारण यावेळी सूर्याची किरणे सर्वात जास्त घातक असतात. जर तुम्हाला काही महत्त्वाच्या कामासाठी बाहेर जायचे असेल तर तुमचे डोके कापडाने किंवा छत्रीने झाका. तसेच शरीरातून हवा जाऊ शकेल असे हलके, सुती आणि पांढऱ्या रंगाचे कपडे घाला. यासोबतच, इतर काही गोष्टी लक्षात ठेवा. खाली दिलेल्या ग्राफिकवरून हे समजून घ्या- प्रश्न: कडक उन्हात काम करताना आजारी पडले तर काय करावे? उत्तर- यासाठी प्रथम सावलीच्या ठिकाणी जा. काही वेळ विश्रांती घेतल्यानंतर, ओआरएस द्रावण किंवा लिंबू पाणी प्या. ओल्या कापडाने शरीर पुसून टाका किंवा थंड पाण्याने आंघोळ करा. चक्कर येणे, उलट्या होणे किंवा जास्त ताप येत असल्यास ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधा.