ગાજવીજ વખતે તમારે બહાર જવું પડે તેમ છે?:વીજળી પડવાના આ 4 સંકેતો ઓળખો; ઘરની અંદર- બહાર 10 સાવચેતી રાખો; આ 5 ભૂલો ન કરો
ચોમાસાની શરૂઆત સાથે જ દેશના વિવિધ રાજ્યોમાંથી વીજળી પડવાના બનાવો નોંધાઈ રહ્યા છે. ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશ, બિહાર અને છત્તીસગઢ સહિત ઘણા રાજ્યોમાં વીજળી પડવાથી અત્યાર સુધીમાં 25 થી વધુ લોકોના મોત થયાં છે, જ્યારે ઘણા લોકો ગંભીર રીતે દાઝી ગયા છે. ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, ઓડિશા અને હિમાચલ પ્રદેશમાંથી ભારે વરસાદ સાથે વીજળી પડવાના અહેવાલો આવ્યા છે. આ ઘટનાઓ કુદરતી હોઈ શકે છે, પરંતુ કેટલીક જરૂરી સાવચેતી રાખીને તેનાથી બચી શકાય છે. તો ચાલો આજે 'કામના સમાચાર' માં જાણીએ કે વીજળી પડવાનું સાચું કારણ શું છે? ઉપરાંત, આપણે જાણીશું કે- પ્રશ્ન- વીજળી શા માટે પડે છે? જવાબ- વાદળોમાં રહેલા પાણીના ટીપાં અને બરફના કણો હવા સામે ઘસાય છે, જેનાથી તેમાં વિદ્યુત ચાર્જ ઉત્પન્ન થાય છે. કેટલાક વાદળોમાં ધન ચાર્જ એકઠો થાય છે અને કેટલાકમાં ઋણ ચાર્જ. જ્યારે આ વિરોધી ચાર્જવાળા વાદળો એકબીજા સાથે અથડાય છે, ત્યારે વીજળી ઉત્પન્ન થાય છે. સામાન્ય રીતે આ વીજળી વાદળોની અંદર રહે છે, પરંતુ ક્યારેક તે એટલી મજબૂત હોય છે કે તે પૃથ્વી સુધી પહોંચે છે. વીજળીને પૃથ્વી સુધી પહોંચવા માટે વાહકની જરૂર પડે છે. વૃક્ષો, પાણી, વીજળીના થાંભલા અને ધાતુની વસ્તુઓ આવા વાહક બને છે. જો કોઈ વ્યક્તિ તેમની નજીક હોય અથવા તેમના સંપર્કમાં હોય, તો તે વીજળીનો ભોગ બની શકે છે. પ્રશ્ન: કયા વિસ્તારોમાં વીજળી પડવાનું જોખમ સૌથી વધુ છે? જવાબ- ખેતરો, ખાલી ખેતરો, ડુંગરાળ વિસ્તારો, નદીઓ કે તળાવોની નજીક ખુલ્લા અને ભેજવાળા સ્થળો વીજળી પડવા માટે સૌથી વધુ સંવેદનશીલ હોય છે. આ વિસ્તારોમાં હાજર ઊંચી અથવા ધાતુની વસ્તુઓ વીજળીને આકર્ષે છે. જ્યારે આકાશમાં કાળા વાદળો હોય છે, જોરદાર પવન ફૂંકાય છે, ગાજવીજ સાથે ભારે વરસાદ પડે છે, ત્યારે વીજળી પડવાની શક્યતા વધી જાય છે. જૂન અને સપ્ટેમ્બર વચ્ચે આ ભય સૌથી વધુ હોય છે. પ્રશ્ન: વીજળી કયા સંકેતો દ્વારા ઓળખી શકાય છે? જવાબ- વીજળી પડતાં પહેલાં વાતાવરણમાં કેટલાક સંકેતો દેખાય છે, જેના પરથી ભયનો અંદાજ લગાવી શકાય છે. આ ગ્રાફિક પરથી સમજો- પ્રશ્ન: વીજળીથી બચવા માટે કઈ સાવચેતી રાખવી જોઈએ? જવાબ- વીજળીથી રક્ષણ માટે '30-30 નિયમ' ખૂબ જ અસરકારક છે. જો વીજળી જોયાના 30 સેકન્ડમાં ગર્જના સંભળાય, તો તરત જ સલામત સ્થળે જાઓ. છેલ્લી ગર્જના પછી 30 મિનિટ સુધી બહાર ન નીકળો. આવા હવામાનમાં કેટલીક મૂળભૂત સાવચેતીઓનું પણ ધ્યાન રાખવું જોઈએ. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી તેમને સમજો- પ્રશ્ન: વરસાદની ઋતુમાં મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ કરવો કે ઝાડ નીચે ઊભા રહેવું કેમ જોખમી છે? જવાબ- મોબાઈલ જેવા ઈલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો ધાતુના બનેલા હોય છે, જે વીજળીના પ્રવાહને આકર્ષિત કરી શકે છે. જોકે મોબાઈલ સિગ્નલ વીજળીનું કારણ નથી, તેના ધાતુના ભાગો જોખમ વધારી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યારે તમે ખુલ્લામાં હોવ. વૃક્ષો ઊંચા હોય છે, તેથી જ્યારે વીજળી પડે છે, ત્યારે તેઓ સૌથી પહેલા તેનો ભોગ બને છે. જ્યારે વીજળી ઝાડ પર પડે છે, ત્યારે તેની ઉર્જા જમીનમાં ફેલાઈ જાય છે. આવી સ્થિતિમાં, ઝાડ નીચે ઉભેલા વ્યક્તિને જોરદાર વીજળીનો આંચકો લાગી શકે છે, જે બળી શકે છે, બેભાન થઈ શકે છે અથવા મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે. પ્રશ્ન: ખેતરમાં કામ કરતા ખેડૂતો અને મજૂરો વીજળી પડવાનું જોખમ કેમ વધારે હોય છે? જવાબ- ખેડૂતો અને મજૂરો ઘણીવાર ખુલ્લા ખેતરોમાં કામ કરે છે, જ્યાં નજીકમાં કોઈ ઊંચી ઇમારત કે સલામત આશ્રયસ્થાન નથી. આવી સ્થિતિમાં, વ્યક્તિ પોતે જ વાહક બની જાય છે, જેના કારણે તેના પર વીજળી પડવાની શક્યતા વધી જાય છે. આ ઉપરાંત ખેતરોમાં કોદાળી, સિકલ, ટ્રેક્ટર, સિંચાઈ પાઈપ જેવા ધાતુના ઓજારોનો ઉપયોગ થાય છે. ધાતુ વીજળીનું સારું વાહક છે, આ ઓજારો વીજળીને પોતાની તરફ પણ આકર્ષિત કરી શકે છે, જે જોખમને વધુ વધારે છે. પ્રશ્ન: ખેતરમાં કામ કરતી વખતે વીજળીથી બચવા માટે કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ? જવાબ- ખેતરમાં કામ કરતી વખતે, જો ગાજવીજ કે વીજળી પડે, તો કામ તાત્કાલિક બંધ કરી દેવું જોઈએ અને કોંક્રિટ બિલ્ડિંગ અથવા સલામત આશ્રય તરફ જવું જોઈએ. ખુલ્લા મેદાનમાં ખુલ્લા માથા અથવા ધાતુના સાધનો સાથે ઊભા રહેવું જોખમી બની શકે છે. જો નજીકમાં કોઈ કોંક્રિટ બિલ્ડિંગ ન હોય, તો ખુલ્લામાં ઊભા રહેવાને બદલે, પગ જોડીને જમીન પર બેસો, પરંતુ હાથ જમીનથી દૂર રાખો. આ સાથે, કેટલીક અન્ય સાવચેતીઓ પણ રાખવી જોઈએ. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજો- પ્રશ્ન: જો તમારી સામે કોઈને વીજળી પડે તો તમારે શું કરવું જોઈએ? જવાબ- વીજળી પડવાથી દાઝી ગયેલી વ્યક્તિ પર વીજળીની અસર તરત જ સમાપ્ત થઈ જાય છે. તે બીજાઓ માટે ખતરો નથી. તેથી ડરશો નહીં, તેને મદદ કરવા માટે તાત્કાલિક કેટલાક જરૂરી પગલાં લો. પ્રશ્ન: શું મોબાઇલ એપ્લિકેશન અથવા ટેકનોલોજી વીજળી ટાળવામાં મદદ કરી શકે છે? જવાબ- હા, વીજળીથી રક્ષણ મેળવવા માટે ટેકનોલોજી ખૂબ મદદરૂપ છે. ભારત સરકાર અને હવામાન વિભાગે આવી ઘણી સેવાઓ અને એપ્સ વિકસાવી છે, જે વીજળીની સમયસર ચેતવણી આપે છે. આ લોકોને સલામત સ્થળે જવા માટે સમય આપે છે. દામિની લાઈટનિંગ એલર્ટ એપ આ સરકારી એપ્લિકેશન તમને તમારી આસપાસના 20-40 કિમીના ત્રિજ્યામાં વીજળી પડવા અંગે ચેતવણી આપે છે. તે GPS દ્વારા સૂચનાઓ મોકલે છે અને રક્ષણ માટે લેવાના પગલાં પણ જણાવે છે. હવામાન લાઈવ, સચેત અથવા મૌસમ એપ આ ભારતીય હવામાન વિભાગની એપ્સ છે, જે દેશભરમાં તાપમાન, વરસાદ, વીજળી અને હવામાન ચેતવણીઓ વિશે માહિતી પૂરી પાડે છે. તેઓ સ્થાનિક સ્તરે પણ ચેતવણીઓ આપે છે. રાજ્ય આપત્તિ વ્યવસ્થાપન વિભાગની એપ્લિકેશન ઉત્તર પ્રદેશ અને ઓડિશા જેવા કેટલાક રાજ્યોએ પોતાની ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ એપ્સ શરૂ કરી છે, જે વીજળી પડવાની સ્થિતિમાં સ્થાન-આધારિત ચેતવણીઓ મોકલે છે. SMS અને વેબસાઇટ ચેતવણીઓ ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) તેની વેબસાઇટ અને મોબાઇલ એપ્લિકેશન્સ દ્વારા હવામાન ચેતવણીઓ અને બુલેટિન જારી કરે છે. ઘણા રાજ્યોમાં SMS ચેતવણી સિસ્ટમ્સ પણ સક્રિય છે, જે રજિસ્ટર્ડ મોબાઇલ નંબરો પર વીજળી અને તોફાનની ચેતવણીઓ મોકલે છે.
ચોમાસાની શરૂઆત સાથે જ દેશના વિવિધ રાજ્યોમાંથી વીજળી પડવાના બનાવો નોંધાઈ રહ્યા છે. ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશ, બિહાર અને છત્તીસગઢ સહિત ઘણા રાજ્યોમાં વીજળી પડવાથી અત્યાર સુધીમાં 25 થી વધુ લોકોના મોત થયાં છે, જ્યારે ઘણા લોકો ગંભીર રીતે દાઝી ગયા છે. ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, ઓડિશા અને હિમાચલ પ્રદેશમાંથી ભારે વરસાદ સાથે વીજળી પડવાના અહેવાલો આવ્યા છે. આ ઘટનાઓ કુદરતી હોઈ શકે છે, પરંતુ કેટલીક જરૂરી સાવચેતી રાખીને તેનાથી બચી શકાય છે. તો ચાલો આજે 'કામના સમાચાર' માં જાણીએ કે વીજળી પડવાનું સાચું કારણ શું છે? ઉપરાંત, આપણે જાણીશું કે- પ્રશ્ન- વીજળી શા માટે પડે છે? જવાબ- વાદળોમાં રહેલા પાણીના ટીપાં અને બરફના કણો હવા સામે ઘસાય છે, જેનાથી તેમાં વિદ્યુત ચાર્જ ઉત્પન્ન થાય છે. કેટલાક વાદળોમાં ધન ચાર્જ એકઠો થાય છે અને કેટલાકમાં ઋણ ચાર્જ. જ્યારે આ વિરોધી ચાર્જવાળા વાદળો એકબીજા સાથે અથડાય છે, ત્યારે વીજળી ઉત્પન્ન થાય છે. સામાન્ય રીતે આ વીજળી વાદળોની અંદર રહે છે, પરંતુ ક્યારેક તે એટલી મજબૂત હોય છે કે તે પૃથ્વી સુધી પહોંચે છે. વીજળીને પૃથ્વી સુધી પહોંચવા માટે વાહકની જરૂર પડે છે. વૃક્ષો, પાણી, વીજળીના થાંભલા અને ધાતુની વસ્તુઓ આવા વાહક બને છે. જો કોઈ વ્યક્તિ તેમની નજીક હોય અથવા તેમના સંપર્કમાં હોય, તો તે વીજળીનો ભોગ બની શકે છે. પ્રશ્ન: કયા વિસ્તારોમાં વીજળી પડવાનું જોખમ સૌથી વધુ છે? જવાબ- ખેતરો, ખાલી ખેતરો, ડુંગરાળ વિસ્તારો, નદીઓ કે તળાવોની નજીક ખુલ્લા અને ભેજવાળા સ્થળો વીજળી પડવા માટે સૌથી વધુ સંવેદનશીલ હોય છે. આ વિસ્તારોમાં હાજર ઊંચી અથવા ધાતુની વસ્તુઓ વીજળીને આકર્ષે છે. જ્યારે આકાશમાં કાળા વાદળો હોય છે, જોરદાર પવન ફૂંકાય છે, ગાજવીજ સાથે ભારે વરસાદ પડે છે, ત્યારે વીજળી પડવાની શક્યતા વધી જાય છે. જૂન અને સપ્ટેમ્બર વચ્ચે આ ભય સૌથી વધુ હોય છે. પ્રશ્ન: વીજળી કયા સંકેતો દ્વારા ઓળખી શકાય છે? જવાબ- વીજળી પડતાં પહેલાં વાતાવરણમાં કેટલાક સંકેતો દેખાય છે, જેના પરથી ભયનો અંદાજ લગાવી શકાય છે. આ ગ્રાફિક પરથી સમજો- પ્રશ્ન: વીજળીથી બચવા માટે કઈ સાવચેતી રાખવી જોઈએ? જવાબ- વીજળીથી રક્ષણ માટે '30-30 નિયમ' ખૂબ જ અસરકારક છે. જો વીજળી જોયાના 30 સેકન્ડમાં ગર્જના સંભળાય, તો તરત જ સલામત સ્થળે જાઓ. છેલ્લી ગર્જના પછી 30 મિનિટ સુધી બહાર ન નીકળો. આવા હવામાનમાં કેટલીક મૂળભૂત સાવચેતીઓનું પણ ધ્યાન રાખવું જોઈએ. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી તેમને સમજો- પ્રશ્ન: વરસાદની ઋતુમાં મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ કરવો કે ઝાડ નીચે ઊભા રહેવું કેમ જોખમી છે? જવાબ- મોબાઈલ જેવા ઈલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો ધાતુના બનેલા હોય છે, જે વીજળીના પ્રવાહને આકર્ષિત કરી શકે છે. જોકે મોબાઈલ સિગ્નલ વીજળીનું કારણ નથી, તેના ધાતુના ભાગો જોખમ વધારી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યારે તમે ખુલ્લામાં હોવ. વૃક્ષો ઊંચા હોય છે, તેથી જ્યારે વીજળી પડે છે, ત્યારે તેઓ સૌથી પહેલા તેનો ભોગ બને છે. જ્યારે વીજળી ઝાડ પર પડે છે, ત્યારે તેની ઉર્જા જમીનમાં ફેલાઈ જાય છે. આવી સ્થિતિમાં, ઝાડ નીચે ઉભેલા વ્યક્તિને જોરદાર વીજળીનો આંચકો લાગી શકે છે, જે બળી શકે છે, બેભાન થઈ શકે છે અથવા મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે. પ્રશ્ન: ખેતરમાં કામ કરતા ખેડૂતો અને મજૂરો વીજળી પડવાનું જોખમ કેમ વધારે હોય છે? જવાબ- ખેડૂતો અને મજૂરો ઘણીવાર ખુલ્લા ખેતરોમાં કામ કરે છે, જ્યાં નજીકમાં કોઈ ઊંચી ઇમારત કે સલામત આશ્રયસ્થાન નથી. આવી સ્થિતિમાં, વ્યક્તિ પોતે જ વાહક બની જાય છે, જેના કારણે તેના પર વીજળી પડવાની શક્યતા વધી જાય છે. આ ઉપરાંત ખેતરોમાં કોદાળી, સિકલ, ટ્રેક્ટર, સિંચાઈ પાઈપ જેવા ધાતુના ઓજારોનો ઉપયોગ થાય છે. ધાતુ વીજળીનું સારું વાહક છે, આ ઓજારો વીજળીને પોતાની તરફ પણ આકર્ષિત કરી શકે છે, જે જોખમને વધુ વધારે છે. પ્રશ્ન: ખેતરમાં કામ કરતી વખતે વીજળીથી બચવા માટે કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ? જવાબ- ખેતરમાં કામ કરતી વખતે, જો ગાજવીજ કે વીજળી પડે, તો કામ તાત્કાલિક બંધ કરી દેવું જોઈએ અને કોંક્રિટ બિલ્ડિંગ અથવા સલામત આશ્રય તરફ જવું જોઈએ. ખુલ્લા મેદાનમાં ખુલ્લા માથા અથવા ધાતુના સાધનો સાથે ઊભા રહેવું જોખમી બની શકે છે. જો નજીકમાં કોઈ કોંક્રિટ બિલ્ડિંગ ન હોય, તો ખુલ્લામાં ઊભા રહેવાને બદલે, પગ જોડીને જમીન પર બેસો, પરંતુ હાથ જમીનથી દૂર રાખો. આ સાથે, કેટલીક અન્ય સાવચેતીઓ પણ રાખવી જોઈએ. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજો- પ્રશ્ન: જો તમારી સામે કોઈને વીજળી પડે તો તમારે શું કરવું જોઈએ? જવાબ- વીજળી પડવાથી દાઝી ગયેલી વ્યક્તિ પર વીજળીની અસર તરત જ સમાપ્ત થઈ જાય છે. તે બીજાઓ માટે ખતરો નથી. તેથી ડરશો નહીં, તેને મદદ કરવા માટે તાત્કાલિક કેટલાક જરૂરી પગલાં લો. પ્રશ્ન: શું મોબાઇલ એપ્લિકેશન અથવા ટેકનોલોજી વીજળી ટાળવામાં મદદ કરી શકે છે? જવાબ- હા, વીજળીથી રક્ષણ મેળવવા માટે ટેકનોલોજી ખૂબ મદદરૂપ છે. ભારત સરકાર અને હવામાન વિભાગે આવી ઘણી સેવાઓ અને એપ્સ વિકસાવી છે, જે વીજળીની સમયસર ચેતવણી આપે છે. આ લોકોને સલામત સ્થળે જવા માટે સમય આપે છે. દામિની લાઈટનિંગ એલર્ટ એપ
આ સરકારી એપ્લિકેશન તમને તમારી આસપાસના 20-40 કિમીના ત્રિજ્યામાં વીજળી પડવા અંગે ચેતવણી આપે છે. તે GPS દ્વારા સૂચનાઓ મોકલે છે અને રક્ષણ માટે લેવાના પગલાં પણ જણાવે છે. હવામાન લાઈવ, સચેત અથવા મૌસમ એપ આ ભારતીય હવામાન વિભાગની એપ્સ છે, જે દેશભરમાં તાપમાન, વરસાદ, વીજળી અને હવામાન ચેતવણીઓ વિશે માહિતી પૂરી પાડે છે. તેઓ સ્થાનિક સ્તરે પણ ચેતવણીઓ આપે છે. રાજ્ય આપત્તિ વ્યવસ્થાપન વિભાગની એપ્લિકેશન ઉત્તર પ્રદેશ અને ઓડિશા જેવા કેટલાક રાજ્યોએ પોતાની ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ એપ્સ શરૂ કરી છે, જે વીજળી પડવાની સ્થિતિમાં સ્થાન-આધારિત ચેતવણીઓ મોકલે છે. SMS અને વેબસાઇટ ચેતવણીઓ ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) તેની વેબસાઇટ અને મોબાઇલ એપ્લિકેશન્સ દ્વારા હવામાન ચેતવણીઓ અને બુલેટિન જારી કરે છે. ઘણા રાજ્યોમાં SMS ચેતવણી સિસ્ટમ્સ પણ સક્રિય છે, જે રજિસ્ટર્ડ મોબાઇલ નંબરો પર વીજળી અને તોફાનની ચેતવણીઓ મોકલે છે.
What's Your Reaction?
