એક ભૂલ MRI મશીનને કોફીન બનાવી દેશે:તેની નજીક ધાતુની ચીજો લઈને ન જશો; જાણો MRI રૂમના 5 નિયમો અને સેફ્ટી ગાઈડલાઇન્સ
અમેરિકાના લોંગ આઇલેન્ડમાં એક MRI સેન્ટરમાં 61 વર્ષીય વ્યક્તિનું મૃત્યુ થયું. પોલીસ અહેવાલો અનુસાર, તે વ્યક્તિના ગળામાં ધાતુની ભારે ચેન હતી, જે મશીનના તીવ્ર ચુંબકીય બળને કારણે ખેંચાઈ ગઈ અને ગંભીર ઈજાઓ થઈ. બીજા દિવસે તેનું મૃત્યુ થયું. આ ઘટના ફક્ત MRI ની શક્તિ સમજાવવા માટે જ પૂરતી નથી, પરંતુ સલામતી તપાસ, માર્ગદર્શિકા અને જાગૃતિ કેટલી મહત્ત્વની છે તે પણ દર્શાવે છે. તો ચાલો કામના સમાચારમાં વાત કરીએ કે MRI માં જોખમ કેમ હોય છે? ઉપરાંત, આપણે જાણીશું કે- નિષ્ણાત: ડૉ. શરદ માહેશ્વરી, કન્સલ્ટન્ટ રેડિયોલોજીસ્ટ, કોકિલાબેન ધીરુભાઈ અંબાણી હોસ્પિટલ, મુંબઈ પ્રશ્ન- MRI શું છે અને તેમાં જોખમ કેમ છે? જવાબ- MRI (મેગ્નેટિક રેઝોનન્સ ઇમેજિંગ) એક ખાસ પ્રકારનું સ્કેનિંગ મશીન છે જે શરીરના આંતરિક અવયવોના સ્પષ્ટ ચિત્રો લે છે. આમાં ન તો સર્જરી કરવામાં આવે છે અને ન તો હાનિકારક રેડિયેશનનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. MRI મશીનમાં ખૂબ જ શક્તિશાળી ચુંબક હોય છે. આ મશીન આંતરિક ઇજાઓ, ચેતાઓમાં સોજો અથવા ગાંઠો શોધવામાં મદદ કરે છે. પ્રશ્ન- MRI માં ચુંબકીય બળ કેટલું તીવ્ર હોય છે? જવાબ- MRI મશીનમાં ખૂબ જ શક્તિશાળી ચુંબકીય ક્ષેત્ર હોય છે, જે ટેસ્લા નામના એકમમાં માપવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, હોસ્પિટલોમાં વપરાતા MRI મશીનો 0.5 ટેસ્લા થી 3.0 ટેસ્લા સુધીના હોય છે, એટલે કે લગભગ 5,000 થી 30,000 ગોસ તાકાત. તેની સરખામણીમાં, પૃથ્વીનું ચુંબકીય ક્ષેત્ર ફક્ત 0.5 ગોસ હોય છે, એટલે કે, MRI મશીનનું ચુંબકીય બળ પૃથ્વી કરતા હજારો ગણું વધારે છે. પ્રશ્ન: MRI મશીન પાસે ધાતુની વસ્તુઓ લઈ જવી કેટલી જોખમી છે? જવાબ- મજબૂત ચુંબકીય બળને કારણે, મશીનની નજીક રહેલી કોઈપણ ધાતુની વસ્તુ (જેમ કે ચેન, ચાવી, હેરપિન) તેના દ્વારા ઝડપથી ખેંચાઈ શકે છે, જે ગંભીર ઈજા અથવા જીવલેણ પણ બની શકે છે. તેથી, MRI રૂમમાં પ્રવેશતાં પહેલા, દર્દી અને સ્ટાફની સંપૂર્ણ સલામતી તપાસ કરવામાં આવે છે જેથી કોઈ ધાતુ અંદર ન જાય. પ્રશ્ન- MRI ટેસ્ટ કરાવતા પહેલા કઈ બાબતો ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ? જવાબ- ઘણી સામાન્ય વસ્તુઓ જે આપણે રોજિંદા જીવનમાં પહેરીએ છીએ અથવા વાપરીએ છીએ તે MRI રૂમમાં ગંભીર ખતરો પેદા કરી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, એ જાણવું જરૂરી છે કે કઈ વસ્તુઓ ટાળવી જોઈએ. પ્રશ્ન: જો શરીરમાં મેટલ ઇમ્પ્લાન્ટ અથવા પેસમેકર હોય તો શું MRI કરાવવું સલામત છે? જવાબ- જો શરીરમાં મેટલ ઇમ્પ્લાન્ટ (જેમ કે જોઈન્ટ રિપ્લેસમેન્ટ, સ્ક્રુ, પ્લેટ) કે પેસમેકર હોય, તો MRI કરતા પહેલા ડૉક્ટરને તેના વિશે સંપૂર્ણ માહિતી આપવી જરૂરી છે. દરેક ધાતુ MRI-સુસંગત હોતી નથી. MRI ના ચુંબકીય ક્ષેત્રની પેસમેકર અથવા અન્ય કેટલાક ઇલેક્ટ્રોનિક ઇમ્પ્લાન્ટ પર ગંભીર અસર પડી શકે છે, જે જીવલેણ બની શકે છે. આવા કિસ્સાઓમાં, ડૉક્ટર MRI ને બદલે અન્ય કોઈ વૈકલ્પિક પરીક્ષણ સૂચવી શકે છે. પ્રશ્ન: દર્દી અને એટેન્ડન્ટનું સ્ક્રીનીંગ એટલે શું ? જવાબ- MRI કરાવતા પહેલા, દર્દી અને તેની સાથે આવનાર કોઈપણ વ્યક્તિની તપાસ કરવામાં આવે છે. સૌ પ્રથમ, એક ફોર્મ ભરવામાં આવે છે જેમાં તેને પૂછવામાં આવે છે કે શું તેના શરીરમાં કોઈ ધાતુ છે. પછી તેને મેટલ ડિટેક્ટરથી અથવા સામાન્ય રીતે તપાસવામાં આવે છે કે તેની સાથે કોઈ ધાતુની વસ્તુ તો નથી ને. સામાન્ય રીતે તેની સાથે આવનાર વ્યક્તિને MRI રૂમમાં પ્રવેશવાની મંજૂરી નથી, સિવાય કે તે ખૂબ જ જરૂરી હોય. પ્રશ્ન: MRI રૂમ અંગે હોસ્પિટલોએ કેવા પ્રકારની સાવચેતી રાખવી જોઈએ? જવાબ- હોસ્પિટલોએ MRI રૂમ સંબંધિત સલામતી માટે સ્પષ્ટ અને કડક પ્રોટોકોલ અપનાવવા જોઈએ. આ માટે, નીચેના ગ્રાફિકમાં આપેલા આ મુદ્દાઓને અનુસરો. પ્રશ્ન- MRI સંબંધિત સરકારી કે મેડિકલ ગાઇડલાઇન્સ શું છે? જવાબ- ભારતમાં, ઇન્ડિયન રેડિયોલોજીકલ એન્ડ ઇમેજિંગ એસોસિએશન (IRIA), એટોમિક એનર્જી રેગ્યુલેટરી બોર્ડ (AERB) અને નેશનલ એક્રેડિટેશન બોર્ડ ફોર હોસ્પિટલ્સ એન્ડ હેલ્થકેર પ્રોવાઇડર્સ (NABH) જેવી સંસ્થાઓ MRI સંબંધિત સલામતી અને કામગીરી માટે માર્ગદર્શિકા જારી કરે છે. હોસ્પિટલોએ MRI માટે કેટલાક મહત્વપૂર્ણ સલામતી નિયમોનું પાલન કરવું પડે છે. જેમ કે- પ્રશ્ન: જો તમને MRI દરમિયાન નર્વસ લાગે અથવા ક્લોસ્ટ્રોફોબિયા (બંધ જગ્યાઓનો ડર) હોય તો શું કરવું? જવાબ- MRI મશીન એક ટનલ જેવું છે, જેમાં દર્દીને થોડો સમય સૂવું પડે છે. આ સમય દરમિયાન, કેટલાક લોકોને ગભરાટના હુમલા, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અથવા ક્લોસ્ટ્રોફોબિયા થઈ શકે છે. આવા દર્દીઓએ પરીક્ષણ પહેલાં ડૉક્ટરને જાણ કરવી જોઈએ. જો જરૂર પડે તો, હળવી શામક દવા આપી શકાય છે અથવા ઓપન MRIનો વિકલ્પ અપનાવી શકાય છે, જેમાં મશીન ટનલ જેવું નથી હોતું.
અમેરિકાના લોંગ આઇલેન્ડમાં એક MRI સેન્ટરમાં 61 વર્ષીય વ્યક્તિનું મૃત્યુ થયું. પોલીસ અહેવાલો અનુસાર, તે વ્યક્તિના ગળામાં ધાતુની ભારે ચેન હતી, જે મશીનના તીવ્ર ચુંબકીય બળને કારણે ખેંચાઈ ગઈ અને ગંભીર ઈજાઓ થઈ. બીજા દિવસે તેનું મૃત્યુ થયું. આ ઘટના ફક્ત MRI ની શક્તિ સમજાવવા માટે જ પૂરતી નથી, પરંતુ સલામતી તપાસ, માર્ગદર્શિકા અને જાગૃતિ કેટલી મહત્ત્વની છે તે પણ દર્શાવે છે. તો ચાલો કામના સમાચારમાં વાત કરીએ કે MRI માં જોખમ કેમ હોય છે? ઉપરાંત, આપણે જાણીશું કે- નિષ્ણાત: ડૉ. શરદ માહેશ્વરી, કન્સલ્ટન્ટ રેડિયોલોજીસ્ટ, કોકિલાબેન ધીરુભાઈ અંબાણી હોસ્પિટલ, મુંબઈ પ્રશ્ન- MRI શું છે અને તેમાં જોખમ કેમ છે? જવાબ- MRI (મેગ્નેટિક રેઝોનન્સ ઇમેજિંગ) એક ખાસ પ્રકારનું સ્કેનિંગ મશીન છે જે શરીરના આંતરિક અવયવોના સ્પષ્ટ ચિત્રો લે છે. આમાં ન તો સર્જરી કરવામાં આવે છે અને ન તો હાનિકારક રેડિયેશનનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. MRI મશીનમાં ખૂબ જ શક્તિશાળી ચુંબક હોય છે. આ મશીન આંતરિક ઇજાઓ, ચેતાઓમાં સોજો અથવા ગાંઠો શોધવામાં મદદ કરે છે. પ્રશ્ન- MRI માં ચુંબકીય બળ કેટલું તીવ્ર હોય છે? જવાબ- MRI મશીનમાં ખૂબ જ શક્તિશાળી ચુંબકીય ક્ષેત્ર હોય છે, જે ટેસ્લા નામના એકમમાં માપવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, હોસ્પિટલોમાં વપરાતા MRI મશીનો 0.5 ટેસ્લા થી 3.0 ટેસ્લા સુધીના હોય છે, એટલે કે લગભગ 5,000 થી 30,000 ગોસ તાકાત. તેની સરખામણીમાં, પૃથ્વીનું ચુંબકીય ક્ષેત્ર ફક્ત 0.5 ગોસ હોય છે, એટલે કે, MRI મશીનનું ચુંબકીય બળ પૃથ્વી કરતા હજારો ગણું વધારે છે. પ્રશ્ન: MRI મશીન પાસે ધાતુની વસ્તુઓ લઈ જવી કેટલી જોખમી છે? જવાબ- મજબૂત ચુંબકીય બળને કારણે, મશીનની નજીક રહેલી કોઈપણ ધાતુની વસ્તુ (જેમ કે ચેન, ચાવી, હેરપિન) તેના દ્વારા ઝડપથી ખેંચાઈ શકે છે, જે ગંભીર ઈજા અથવા જીવલેણ પણ બની શકે છે. તેથી, MRI રૂમમાં પ્રવેશતાં પહેલા, દર્દી અને સ્ટાફની સંપૂર્ણ સલામતી તપાસ કરવામાં આવે છે જેથી કોઈ ધાતુ અંદર ન જાય. પ્રશ્ન- MRI ટેસ્ટ કરાવતા પહેલા કઈ બાબતો ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ? જવાબ- ઘણી સામાન્ય વસ્તુઓ જે આપણે રોજિંદા જીવનમાં પહેરીએ છીએ અથવા વાપરીએ છીએ તે MRI રૂમમાં ગંભીર ખતરો પેદા કરી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, એ જાણવું જરૂરી છે કે કઈ વસ્તુઓ ટાળવી જોઈએ. પ્રશ્ન: જો શરીરમાં મેટલ ઇમ્પ્લાન્ટ અથવા પેસમેકર હોય તો શું MRI કરાવવું સલામત છે? જવાબ- જો શરીરમાં મેટલ ઇમ્પ્લાન્ટ (જેમ કે જોઈન્ટ રિપ્લેસમેન્ટ, સ્ક્રુ, પ્લેટ) કે પેસમેકર હોય, તો MRI કરતા પહેલા ડૉક્ટરને તેના વિશે સંપૂર્ણ માહિતી આપવી જરૂરી છે. દરેક ધાતુ MRI-સુસંગત હોતી નથી. MRI ના ચુંબકીય ક્ષેત્રની પેસમેકર અથવા અન્ય કેટલાક ઇલેક્ટ્રોનિક ઇમ્પ્લાન્ટ પર ગંભીર અસર પડી શકે છે, જે જીવલેણ બની શકે છે. આવા કિસ્સાઓમાં, ડૉક્ટર MRI ને બદલે અન્ય કોઈ વૈકલ્પિક પરીક્ષણ સૂચવી શકે છે. પ્રશ્ન: દર્દી અને એટેન્ડન્ટનું સ્ક્રીનીંગ એટલે શું ? જવાબ- MRI કરાવતા પહેલા, દર્દી અને તેની સાથે આવનાર કોઈપણ વ્યક્તિની તપાસ કરવામાં આવે છે. સૌ પ્રથમ, એક ફોર્મ ભરવામાં આવે છે જેમાં તેને પૂછવામાં આવે છે કે શું તેના શરીરમાં કોઈ ધાતુ છે. પછી તેને મેટલ ડિટેક્ટરથી અથવા સામાન્ય રીતે તપાસવામાં આવે છે કે તેની સાથે કોઈ ધાતુની વસ્તુ તો નથી ને. સામાન્ય રીતે તેની સાથે આવનાર વ્યક્તિને MRI રૂમમાં પ્રવેશવાની મંજૂરી નથી, સિવાય કે તે ખૂબ જ જરૂરી હોય. પ્રશ્ન: MRI રૂમ અંગે હોસ્પિટલોએ કેવા પ્રકારની સાવચેતી રાખવી જોઈએ? જવાબ- હોસ્પિટલોએ MRI રૂમ સંબંધિત સલામતી માટે સ્પષ્ટ અને કડક પ્રોટોકોલ અપનાવવા જોઈએ. આ માટે, નીચેના ગ્રાફિકમાં આપેલા આ મુદ્દાઓને અનુસરો. પ્રશ્ન- MRI સંબંધિત સરકારી કે મેડિકલ ગાઇડલાઇન્સ શું છે? જવાબ- ભારતમાં, ઇન્ડિયન રેડિયોલોજીકલ એન્ડ ઇમેજિંગ એસોસિએશન (IRIA), એટોમિક એનર્જી રેગ્યુલેટરી બોર્ડ (AERB) અને નેશનલ એક્રેડિટેશન બોર્ડ ફોર હોસ્પિટલ્સ એન્ડ હેલ્થકેર પ્રોવાઇડર્સ (NABH) જેવી સંસ્થાઓ MRI સંબંધિત સલામતી અને કામગીરી માટે માર્ગદર્શિકા જારી કરે છે. હોસ્પિટલોએ MRI માટે કેટલાક મહત્વપૂર્ણ સલામતી નિયમોનું પાલન કરવું પડે છે. જેમ કે- પ્રશ્ન: જો તમને MRI દરમિયાન નર્વસ લાગે અથવા ક્લોસ્ટ્રોફોબિયા (બંધ જગ્યાઓનો ડર) હોય તો શું કરવું? જવાબ- MRI મશીન એક ટનલ જેવું છે, જેમાં દર્દીને થોડો સમય સૂવું પડે છે. આ સમય દરમિયાન, કેટલાક લોકોને ગભરાટના હુમલા, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અથવા ક્લોસ્ટ્રોફોબિયા થઈ શકે છે. આવા દર્દીઓએ પરીક્ષણ પહેલાં ડૉક્ટરને જાણ કરવી જોઈએ. જો જરૂર પડે તો, હળવી શામક દવા આપી શકાય છે અથવા ઓપન MRIનો વિકલ્પ અપનાવી શકાય છે, જેમાં મશીન ટનલ જેવું નથી હોતું.
What's Your Reaction?
