ગરીબીના માર વખતે દોસ્તીની ઢાલે બચાવ્યો- જાવેદ અખ્તર:સલીમ ખાને પોતાના મિત્રનું ₹90 લાખનું દેવું ચૂકવ્યું, ફેમસ રાઈટર જોડી સાથે ખાસ વાતચીત

સલીમ-જાવેદની રાઈટર જોડી ભલે વર્ષો પહેલા તૂટી ગઈ હોય, પરંતુ સંબંધો અને મિત્રતાનો અર્થ હજુ પણ બંને માટે લગભગ સમાન છે. ફ્રેન્ડશીપ ડેના ખાસ પ્રસંગે, જય-વીરુ જેવા પાત્રો બનાવનાર દિગ્ગજ પટકથા લેખકો સલીમ-જાવેદને વર્ષો બાદ દિવ્ય ભાસ્કરમાં એક સાથે વાંચો- 'મિત્રતા શબ્દોથી પર છે, ખરો દોસ્ત એ છે જેની સાથે તમે કલાકો સુધી મૌન રહી શકો' જાવેદ અખ્તરે દિવ્ય ભાસ્કરને આપેલા ઇન્ટરવ્યૂમાં કહ્યું- દોસ્તી કમાલનો સંબંધ છે. બાકીના સંબંધો તો તમને આપવામાં આવે છે. જેમા કેટલાક પસંદ તો કેટલાક નાપસંદ હોય છે. પણ દોસ્તીમાં ચોઇસ હોય છે. તમે એને દોસ્ત બનાવો છો જે તમને ગમતા હોય છે, અને એને તમે ગમો છો. પોતાની મરજીથી. અંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે, આ ફ્રેન્ડ ઇન નીડ ઈઝ અ ફ્રેન્ડ ઇનડીડ. એટલે કે જે ખરાબ સમયમાં કામ લાગે એ ખરો દોસ્ત છે. આવું આપણે હંમેશા બીજા માટે વિચારતા હોઈએ છીએ કે આ મારો દોસ્ત છે કે નહીં? ખરાબ સમયમાં કામ આવશે કે નહીં? આપણે એ નથી વિચારતા કે તેના ખરાબ સમયમાં આપણે કામ આવીશું કે નહીં? 'દોસ્તીથી વધુ સુંદર બીજું કશું નથી. જૂના દોસ્ત હોવા એ માણસ સારો હોવાની નિશાની છે. માણસની સજજનતાની સૌથી મોટી પરીક્ષા દોસ્ત છે. ખરો દોસ્ત એ છે જેની પડખે તમે કલાકો સુધી મૌન રહીને બેસી શકો છો. બન્ને ચૂપ બેઠા છે. વાત નથી કરી રહ્યાં પણ સાથે બેઠા છે. દોસ્તી આવી હોય છે.' 'મારે પરિવાર ન હતો એટલે દોસ્ત વધુ મહત્ત્વના હતા. 15-16 વર્ષની વયે મારો કોઈ સહારો હોય તો એ દોસ્ત હતા. મારી પાસે રહેવાની કોઈ જગ્યા નહોતી, વાપરવા માટે પૈસા નહોતા, પહેરવા માટે ઢંગના કપડા નહોતા કે પેટ ભરવા રોટી નહોતી. આજે જ્યારે પાછું ફરીને જોઉં છું ત્યારે લાગે છે કે મારી પાસે અનેક પ્રકારના દોસ્ત હતા.' 'સારા મિત્રો હંમેશાં એકબીજાના વખાણ નથી કરતાં, વફાદાર હોય છે' 'કેટલાક મિત્રો એવા હતા જેમની સાથે હું ફક્ત ફરતો રહેતો. કેટલાકને શાયરીમાં રસ હતો. હું તેમની સાથે શાયરી અને કવિતા વિશે વાત કરતી. કેટલાક રાજકારણના લોકો હતા- ડિબેટર્સ હતા. તેમની સાથે હું કોલેજના દિવસો ચર્ચાઓ, રાજકારણ અને વિદેશ નીતિ વિશે વાત કરતો. આ બધા મિત્રોએ મને ઘણો બધો તૈયાર કર્યો છે. મિત્રોએ મને પોતાની રીતે ઘણું આપ્યું છે. કેટલાક મિત્રો એવા હતા જે સારા પદ પર હતા. તેમની પાસે ઘર હતું. કાર હતી. તેઓએ મને દરેક રીતે મદદ કરી છે. તેઓએ મારા કપડાં પણ સીવડાવ્યા શિયાળામાં મને ગરમ કપડાં પણ આપ્યા હતા. ભોજન પણ ખવડાવ્યું છે. ફિલ્મો જોવા પણ લઈ ગયા હતા.' 'મહત્ત્વની વાત એ છે કે તેઓએ મારું મન બનાવ્યું જેથી આપણે લાઈટ- હાર્ટેડ પણ રહી શકીએ, ગંભીરતાથી વિચારી શકીએ. ઊંડાણપૂર્વક પણ વિચારી શકીએ. આપણે સાહિત્ય સાથે જોડાણ રાખી શકીએ છીએ અને ગપસપ પણ કરી શકીએ છીએ. એક વ્યક્તિએવી વ્યક્તિ પાસે જાય છે જેનેલાગે છે કે આ વ્યક્તિ મને પસંદ કરે છે. જો તમે એકબીજાનો આદર કરો છો, એકબીજાને પ્રેમ કરો છો, તો મિત્રતા રહેશે. મારી મિત્રતા હતી કારણ કે તે લોકો અત્યંત હતા. તમારા હૃદયમાં મિત્ર માટે આદર હોવો જોઈએ. તમે કેઝ્યુઅલ છો, મજાક કરો છો, તો તે અલગ વાત છે. પણ જો તમને તેનામાં કોઈ ખામી જણાય. તો તેને મિત્રોની જેમ ખાનગીમાં કહો. બધાની સામે ના કહો. વાતચીત અને શબ્દોમાં બધું કહી શકાતું નથી.' 'પહેલાં હિન્દી ફિલ્મોમાં મિત્રો પ્રેમીઓ જેવા હતા. તેઓ એકબીજાને ગળે લગાવતા હતા. મેરી જાન, મેરે દોસ્ત, તુને જાન ભી માંગી તો ક્યા માંગી જેવા ડાયલોગ હતા. સાચા મિત્રો ક્યારેથ એકબીજી સાથે આ રીતે વાત કરતા નથી. આપણી ઘણી ફિલ્મોમાં મિત્રો છે, જેમ કે 'શોલે'ના જય-વીરુ, તેઓ ક્યારેય એકબીજાના વખાણ કરતા નથી. તેના બદલે તેઓ એકબીજાના પગ ખેંચતા રહે છે. પરંતુ એકબીજા પ્રત્યે વફાદાર હે છે.' 'તમારે તમારા મિત્ર પર વિશ્વાસ રાખવો જોઈએ કે તમે તેને તમારા દુઃખ, ગમ, પીડા, જીવન વિશેની ફરિયાદ કહી શકો છો. અને તે વાત તેની સાથે રહેશે. તમે તેની સામે તમારી ભૂલો પણ સ્વીકારશો કે મેં ખૂબ ખરાબ કામ કર્યું છે. તે તમારી વાત સાંભળશે. તમને સમજાવશે, પણ તમને તુચ્છ ગણવાનું શરૂ કરશે નહીં. તેનું વલણ એવું હશે કે, ઠીક છે. તે ખરાબ હતું તમારે આ ન કરવું જોઈએ. સારું. હવે બધું પૂરું થઈ ગયું છે. તે કંઈ પણ કહ્યા વિના તમે જે કહો છો તે ઘણી બધી વાતો સમજે છે. તમારા દુઃખનું કારણ પણ. તે તમને સાંત્યના પણ આપશે. આવો, ચાલો બહાર જઈએ, ચાલો વાત કરીએ. તે તમારા સુખ-દુ:ખનો સાથી છે.' 'મારા એક વડીલે કહ્યું હતું કે તમે હજુ સ્કૂલ-કોલેજમાં છો, હમણાં મિત્રો બનાવો. હવે બને તેટલા મિત્રો બનાવો. તમને પછીથી મિત્રો નહીં મળે. પછીથી તમને બિઝનેસમાં પરિચિતો મળશે. તમને સહકાર્યકરો મળશે. તમને બિઝનેસ કરતાં લોકો મળશે. કાં તો તમે તેમને તમારા પોતાના ફાયદા માટે મળશો. અથવા તેઓ તમને તમારા પોતાના ફાયદા માટે મળશે. આ ઉંમરે તમે જે પણ મિત્રતા બનાવો છો. તે તમારી સાચી મિત્રતા હશે. જોકે આ ભૂલભરેલું નથી. પરંતુ મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં આ સાચું છે. જ્યારે તમે સ્કૂલ-કોલેજમાં મિત્રતા કરો છો. નાની ઉંમરે મિત્રો બનાવો છો. ત્યારે તેમાં કોઈ હેતુ નથી. તેની સાથે વાત કરવાની, તેની સાથે રહેવાની મજા આવે છે. તેથી જ તે તમારી સાથે મિત્રતા પણ કરે છે. તેથી જ મિત્રતા બે-માર્ગી વસ્તુ છે!' 'સાચા મિત્રની ઓળખ ત્યારે થાય જ્યારે એક દોસ્ત બીજા દોસ્તની પીડાને અનુભવી શકે' દિવ્ય ભાસ્કરને આપેલા ઇન્ટરવ્યૂમાં સલીમ ખાને મિત્રતા વિશે કહ્યું કે- મારા મતે, મિત્રતા ફક્ત એક સંબંધ નથી. પરંતુ એક ઊંડો ભાવનાત્મક બંપન છે. સાચી મિત્રતાની નિશાની એ છે કે જ્યારે તમે તમારા મિત્રના દુ:ખને તમારા પોતાના દુઃખની જેમ અનુભવવાનું શરૂ કરો છો. તે ફક્ત તારી તકલીફ મારી તકલીફ' નથી. પરંતુ તે એટલી ઊંડી લાગણી છે કે જ્યાં મિત્રની મુશ્કેલી તમને ઊંડાણપૂર્વક સ્પર્શે છે. જો તમે મિત્રનું દુઃખ અનુભવી શકતા નથી, તો કદાચ તે મિત્રતા એટલી ઊંડી નથી જેટલી હોવી જોઈએ. 'મારા એક મિત્રએ મહેનત કરીને પૈસા બચાવ્યા અને ઘર બનાવ્યું. તે ફિલ્મ વિતરણમાં પણ કામ કરતો હતો. તે મિત્રતામાં ખૂબ માનતો હતો. તેને ઉદ્યોગના કેટલાક અન્ય લોકો પર ખૂબવિશ્વાસ હતો કે તેઓ કોઈપણ મુશ્કેલીમાં તેની સાથે ઉભા રહેશે. એક એવો સમય આવ્યો કે તેને પોતાનું ઘર ગીરવે મૂકવું પડયું. તે દિવસોમાં, તે રકમ 90 લાખ રૂપિયા હતી. જો ચોક્કસ તારીખ સુધીમાં પૈસા ચૂકવવામાં ન આવે. તો તેણે પોતાનું ઘર ગુમાવવું પડતું, તેણે ઇન્ડસ્ટ્રીના મિત્રો પાસેથી મદદ માંગી.' 'તેણે 10-15 મિત્રોના નામ આપ્યા જેમની પાસેથી તેને આશાહતી. કેટલાકે 10 લાખ રૂપિયા આપ્યા તો કેટલાકે 15 લાખ રૂપિયાનું વચન આપ્યું પણ હું જાણતો હતો કે તેઓ મદદ નહી કરે. મેં કોઈને કહ્યાં વિના પૈસા ભેગ કરવાનું શરૂ કર્યું. અને 90 લાખ એકત્ર કરી મારા મેનેજર દ્વારા ચેક મોકલાવ્યો. ચેક જોઈને તે આશ્ચર્ય ચકિત થઈ ગયો. હું રાજી થયો કે તેનું મકાન બચી ગયું. આ દોસ્તી છે.' 'સાચી મિત્રતા સમય સાથે વધુ ગાઢ બને છે, જૂની થતી નથી' 'જોકે, હું જાવેદ અખ્તર સાથેની મારી લાંબા સમયથી ચાલતી પાર્ટનરશિપને મિત્રતાથી અલગ માનું છું. ઘણી સમજણ હતી, બધું જ હતું. તે એક વ્યવસાયિક ભાગીદારી હતી. જેમાં ઊંડી સમજણ અને આદર હતો. પણ એટલી બધી વ્યક્તિગત મિત્રતા નહોતી. સૌથી મહત્ત્વની વાત એ છે કે વારે પાર્ટનરશિપ સમાપ્ત થઈ ત્યારે અમેક્વારેથ જાહેરમાં એકબીજા વિશે નકારાત્મક વાત કરી નહીં. સંબંધમાં પરસ્પર ગૌરવ અને વ્યાવસાયિકતા માટે આ જરૂરી છે. મારા મતે એક સારા વ્યક્તિની નિશાની એ છે કે મિત્ર ક્યારેય તેના ઘરમાં 'જૂનો નથી હોતો. આનો અર્થ એ છે કે સાચી મિત્રતા સમય સાથે ગાઢ બને છે. ક્યારેલ વાસી થતી નથી. સામેની વ્યક્તિ સાચી મિત્ર છે કે નહીં, તે તમારા વિશે કેવી લાગણી અનુભવે છે તેના પરથી જાણી શકાય છે, તે તેની લાગણીઓ પરથી જાણી શકાય છે.' 'સાચો મિત્ર એ છે જે તમારા દુ:ખમાં ભાગ લે છે. હંમેશા તમારી સાથે ઉભો રહે છે અને જરૂર પડો બધું બલિદાન આપવા તૈયાર રહે છે. સાચી મિત્રતામાં ફક્ત સાથે રહેવાનો જ નહીં પણ એકબીજાના સુખ-દુખમાં પણ ભાગ લેવાનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે કેટલાક સંબંધો જીવનભર ટકી રહે છે, ત્યારે કેટલાક વ્યાવસાયિક સંબંધો પરસ્પર આદર અને સમજણ સાથે પોતાનો માર્ગ બદલી નાખે છે.'