70 વર્ષના દર્દીના પિત્તાશયમાંથી 8,125 પથરી મળી:જાણો ગોલ સ્ટોનના લક્ષણો, કોને આ રોગ થવાનું જોખમ વધું છે?; ડોક્ટર પાસેથી જાણો સ્વસ્થ રહેવાના ઉપાય

તાજેતરમાં, ફોર્ટિસ મેમોરિયલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, ગુરુગ્રામમાંથી એક ચોંકાવનારો કિસ્સો પ્રકાશમાં આવ્યો છે. અહીં ડોકટરોએ 70 વર્ષના દર્દીના પિત્તાશયમાંથી 8,125 પથરી કાઢી. વૃદ્ધ વ્યક્તિ લાંબા સમયથી પેટમાં દુખાવો, સમયાંતરે તાવ, ભૂખ ન લાગવી, નબળાઈ અને છાતી અને પીઠમાં ભારેપણું જેવી ઘણી સમસ્યાઓથી પીડાતા હતા. શસ્ત્રક્રિયા પછી, દર્દી હવે આ સમસ્યાઓથી મુક્ત થઈ ગયો છે. મેડિકલની ભાષામાં, આ રોગને પિત્તાશયની પથરી કહેવામાં આવે છે અને તેને મટાડવા માટે કરવામાં આવતી સર્જરીને કોલેસીસ્ટેક્ટોમી કહેવામાં આવે છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં પિત્તાશયમાં પથરી(ગોલ સ્ટોન)ના કેસોમાં ઝડપથી વધારો થયો છે. આનું મુખ્ય કારણ આપણી ખરાબ જીવનશૈલી અને અસંતુલિત આહાર છે. GlobalData.com ના એક અહેવાલ મુજબ, ભારતમાં વર્ષ 2022 માં લગભગ 32.9 લાખ પિત્તાશયની સર્જરી કરવામાં આવી હતી. જર્નલ ઓફ ક્લિનિકલ ગેસ્ટ્રોએન્ટેરોલોજી એન્ડ હેપેટોલોજીમાં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસ મુજબ, વિશ્વની લગભગ 6% વસ્તી પિત્તાશયમાં પથરીની સમસ્યાથી પીડાઈ રહી છે. અમેરિકામાં આ આંકડો લગભગ 15% છે. એવો અંદાજ છે કે આવનારા સમયમાં આ સમસ્યા વધુ ઝડપથી વધી શકે છે. જોકે, કેટલીક સાવચેતીઓ અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરીને પિત્તાશયમાં પથરીના જોખમને ટાળી શકાય છે. તો, આજે ફિઝિકલ હેલ્થ કોલમમાં આપણે પિત્તાશયની પથરી વિશે વિગતવાર વાત કરીશું. તમે એ પણ જાણશો કે- શરીરમાં પિત્તાશયનું કાર્ય પિત્તાશય એ એક નાનું નાસપતી આકારનું અંગ છે જે પેટની જમણી બાજુએ, યકૃતની નીચે આવેલું છે. તે પિત્તનો સંગ્રહ કરે છે અને જરૂર પડ્યે તેને નાના આંતરડામાં મુક્ત કરે છે. પિત્તનું કાર્ય ખોરાકમાં હાજર ચરબીને નાના ભાગોમાં તોડીને તેને પચાવવામાં મદદ કરવાનું છે. જ્યારે, જ્યારે પિત્તાશયમાં પથ્થર બને છે, ત્યારે તેની સીધી અસર પાચનતંત્ર પર પડે છે. આનાથી ખોરાક પચવામાં મુશ્કેલી પડે છે અને પેટમાં દુખાવો, અપચા જેવી સમસ્યાઓ થવા લાગે છે. પિત્તાશયમાં પથરી શા માટે થાય છે? જ્યારે આપણા પિત્તાશયની અંદર રહેલા પિત્તમાં કોલેસ્ટ્રોલ, બિલીરૂબિન જેવા તત્ત્વોનું પ્રમાણ વધે છે, ત્યારે આ વધારાના તત્ત્વો પિત્તાશયની દીવાલો પર એકઠા થવા લાગે છે. સમય જતાં તે સખત થઈ જાય છે અને પથ્થરોનું સ્વરૂપ લે છે. ચાલો જાણીએ કે કયા કારણોથી પિત્તાશયમાં પથરી થઈ શકે છે. કોલેસ્ટ્રોલ વધારે હોવું જો તમે ખૂબ ચરબી ખાઈ રહ્યા છો અને તમારા લોહીમાં કોલેસ્ટ્રોલનું પ્રમાણ ઘણું વધી ગયું છે, તો પિત્તમાં તેનું પ્રમાણ પણ વધશે. તે વધારાનું કોલેસ્ટ્રોલ પિત્તાશયની દીવાલો પર જમા થાય છે અને ધીમે ધીમે પથ્થરનું સ્વરૂપ લે છે. બિલીરૂબિનનું પ્રમાણ વધારે હોવું બિલીરૂબિન એ લાલ રક્તકણોના ભંગાણ દ્વારા બનેલ એક આડ પેદાશ છે. જો શરીરમાં બિલીરૂબિનનું પ્રમાણ વધુ પડતું હોય, તો તેનું કારણ એ હોઈ શકે છે કે વ્યક્તિને લોહી વિકાર છે જે ઘણા બધા લાલ રક્તકણોને નુકસાન પહોંચાડી રહી છે અથવા લિવરમાં સમસ્યા છે. વધુ પડતું બિલીરૂબિન પણ પિત્તાશયમાં પથરીનું કારણ બની શકે છે. પિત્ત એસિડના અભાવને કારણે કેટલાક રોગો પિત્ત એસિડ મેલેબ્સોર્પ્શનનું કારણ બની શકે છે, જેનો અર્થ એ થાય કે શરીરમાંથી મળ દ્વારા ખૂબ વધારે પિત્ત એસિડ બહાર નીકળી રહ્યું છે. પિત્ત એસિડના અભાવે, પિત્તમાં કોલેસ્ટ્રોલનું પ્રમાણ વધે છે, જેનાથી પથરી બનવાનું જોખમ વધે છે. પિત્તાશયની અયોગ્ય કામગીરીને કારણે જો પિત્તાશય યોગ્ય રીતે કાર્ય ન કરે, તો તે પિત્ત ખાલી કરી શકતું નથી. આવી સ્થિતિમાં, પિત્ત જાડું થાય છે અને ઘન થવા લાગે છે, અને પથરી બનવા લાગે છે. પિત્તાશયમાં પથરી માટે જોખમી પરિબળો કેટલાક લોકોને પિત્તાશયમાં પથરી થવાનું જોખમ વધારે હોય છે. આના કારણો શરીરની સ્થિતિ, જીવનશૈલી અથવા આનુવંશિકતા સાથે સંબંધિત હોઈ શકે છે. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજો- પિત્તાશયમાં પથરીનાં લક્ષણો પિત્તાશયમાં પથરીના ઘણા કિસ્સાઓમાં કોઈ લક્ષણો હોતા નથી અને તેથી તેને 'સાયલન્ટ સ્ટોન' પણ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ જ્યારે આ પથરી પિત્ત નળીમાં ફસાઈ જાય છે, ત્યારે તીવ્ર પીડા સાથે ઉબકા, ઊલટી અને કમળા જેવાં લક્ષણો પણ થઈ શકે છે. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજો- પિત્તાશયની પથરીની સારવાર આ માટે શ્રેષ્ઠ સારવાર એ પિત્તાશય દૂર કરવા માટે શસ્ત્રક્રિયા છે. આ સામાન્ય રીતે લેપ્રોસ્કોપિક તકનિકનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવે છે અને તે ખૂબ જ સલામત માનવામાં આવે છે. તેને દૂર કર્યા પછી પણ, વ્યક્તિ સામાન્ય જીવન જીવી શકે છે કારણ કે સર્જરી પછી, પિત્ત સીધા યકૃતમાંથી નાના આંતરડા સુધી પહોંચે છે. જો પિત્તાશયમાં ગંભીર બળતરા, ચેપ અથવા ઈજા હોય, તો ડૉક્ટર ઓપન સર્જરીની પણ ભલામણ કરી શકે છે. પિત્તાશયમાં પથરીને કેવી રીતે અટકાવવી પિત્તાશયમાં પથરીને સંપૂર્ણપણે ટાળવાનો કોઈ ચોક્કસ રસ્તો નથી, પરંતુ કેટલીક સ્વસ્થ આદતો અપનાવીને તેનું જોખમ ઘણી હદ સુધી ઘટાડી શકાય છે. પિત્તાશયમાં પથરીની રચનામાં કોલેસ્ટ્રોલ મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે, તેથી એવી જીવનશૈલી અને આહાર પસંદ કરો જે શરીરમાં કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર સંતુલિત રાખે. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજો- પિત્તાશયની પથરી સંબંધિત કેટલાક સામાન્ય પ્રશ્નો અને જવાબો પ્રશ્ન- શું પિત્તાશયમાં 8000 પથરી બનવી સામાન્ય છે? જવાબ: ગેસ્ટ્રોએન્ટેરોલોજિસ્ટ ડૉ. આશિષ કુમાર કહે છે કે ના, આ ખૂબ જ દુર્લભ છે. સામાન્ય રીતે પિત્તાશયમાં મર્યાદિત સંખ્યામાં જ પથરી બને છે. પ્રશ્ન- પિત્તાશયમાં પથરી કેવી રીતે શોધી શકાય? જવાબ: આ માટે, ડૉક્ટર પહેલા દર્દીનો તબીબી ઇતિહાસ જાણે છે અને શારીરિક તપાસ કરે છે. ઉપરાંત, પિત્તાશયની પથરીની સ્થિતિ તપાસવા માટે અલ્ટ્રાસાઉન્ડ કરવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, અલ્ટ્રાસાઉન્ડ દ્વારા પથરી શોધી શકાય છે. પરંતુ ગંભીર કિસ્સાઓમાં, પેટનો સીટી સ્કેન, કોલેન્જિયોગ્રામ, એમઆરઆઈ સ્કેન, પિત્તાશય રેડિયોન્યુક્લાઇડ સ્કેન જેવા કેટલાક પરીક્ષણો કરી શકાય છે. પ્રશ્ન- શું પિત્તાશયની પથરી પોતાની મેળે બહાર આવી શકે છે? જવાબ: ડૉ. આશિષ કુમાર સમજાવે છે કે સારવાર વિના પિત્તાશયની પથરી પોતાની મેળે જતી નથી. ક્યારેક મળ સાથે પાચનતંત્રમાંથી એક નાની પથરી બહાર નીકળી શકે છે, પરંતુ બાકીની પથરી શરીરમાં જ રહે છે. પ્રશ્ન: શું સર્જરી પછી પથરી બનવાનું કોઈ જોખમ નથી? જવાબ: ડૉ. આશિષ કુમાર સમજાવે છે કે શસ્ત્રક્રિયામાં આખું પિત્તાશય કાઢી નાખવામાં આવે છે, તેથી તેમાં ફરીથી પથરી બનવાની કોઈ શક્યતા નથી. પ્રશ્ન- શું સ્વસ્થ જીવનશૈલી દ્વારા પિત્તાશયમાં પથરીના જોખમને સંપૂર્ણપણે ટાળી શકાય છે? જવાબ - ના, તે 100% રક્ષણ પૂરું પાડતું નથી કારણ કે કેટલાક કિસ્સાઓમાં આનુવંશિક અને હોર્મોનલ કારણો પણ તેના માટે જવાબદાર હોય છે. પ્રશ્ન- જો પિત્તાશયની પથરીની સારવાર ન કરવામાં આવે તો શું થઈ શકે છે? જવાબ- આ ક્યારેક ગંભીર પરિસ્થિતિ તરફ દોરી શકે છે. જેમ કે- પ્રશ્ન- પિત્તાશયની સર્જરી પછી કેવી આડઅસરો થાય છે? જવાબ- સર્જરી પછી શરૂઆતના થોડા દિવસોમાં પાચન સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. પરંતુ મોટાભાગના લોકોમાં તે ધીમે ધીમે સારું થાય છે. જોકે, સર્જરી પછી આહારમાં ફેરફાર જરૂરી છે.