ખંજવાળને અવગણશો તો ગંભીર સમસ્યા બની જશે!:ડર્મેટોલૉજિસ્ટ પાસેથી જાણો ખરજવાના કારણો, લક્ષણો અને બચવા માટેના 8 સરળ ઉપાય

તમે ઘણીવાર એવા ઘણા લોકોને જોયા હશે, જેઓ સતત ખંજવાળ, બળતરા અથવા ફોલ્લીઓ જેવી ત્વચાની સમસ્યાઓથી પરેશાન રહે છે. આ સમસ્યા માત્ર શારીરિક આરામ જ છીનવી લેતી નથી પણ ઊંઘ, આત્મવિશ્વાસ અને રોજિંદા જીવનને પણ ખરાબ અસર કરે છે. તબીબી ભાષામાં તેને 'એટોપિક ડર્મેટાઇટિસ' અથવા ખરજવું કહેવામાં આવે છે. આ એક ક્રોનિક સ્કિન ડિઝીઝ છે, જે કોઈપણ ઉંમરે થઈ શકે છે. દુનિયામાં મોટી સંખ્યામાં લોકો તેનાથી પીડાઈ રહ્યા છે. ઇન્ટરનેશનલ એક્ઝિમા કાઉન્સિલ (IEC) અનુસાર, વર્ષ 2022માં વિશ્વમાં લગભગ 22.30 કરોડ લોકો એક્ઝિમા એટલે કે ખરજવાથી પીડાતા હતા. તેમાં લગભગ 4 કરોડ 30 લાખ બાળકોનો સમાવેશ થતો હતો, જેમની ઉંમર 1-4 વર્ષની હતી. આ આંકડા દર્શાવે છે કે, આ રોગ નાના બાળકોમાં ખૂબ સામાન્ય છે. તે ભવિષ્યમાં બાળકના વિકાસ, અભ્યાસ અને કામ કરવાની ક્ષમતા પર પણ નકારાત્મક અસર કરી શકે છે. ઇન્ટરનેશનલ સ્ટડી ઓફ અસ્થમા એન્ડ એલર્જી ઇન ચાઇલ્ડહુડ (ISAAC)ના અભ્યાસ મુજબ, 2002-2003 માં ભારતમાં 6-7 વર્ષની વયના 2.7% બાળકોમાં અને 13-14 વર્ષની વયના 3.6% બાળકોમાં ખરજવું જોવા મળ્યું હતું. જર્નલ ઓફ એલર્જી એન્ડ ક્લિનિકલ ઇમ્યુનોલોજી (JACI)માં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસ મુજબ, ભારતમાં લગભગ 10% પુખ્ત વયના લોકો ખરજવાથી પ્રભાવિત છે. જોકે, યોગ્ય સારવાર અને કેટલાક સલામતીના પગલાંથી આ જોખમ ટાળી શકાય છે. તો ચાલો આજના 'કામના સમાચાર'માં ખરજવું વિશે વિગતવાર વાત કરીએ. સાથે એ પણ જાણીશું કે- નિષ્ણાત: ડૉ. વિજય સિંઘલ, સિનિયર કન્સલ્ટન્ટ, ડર્મેટોલૉજિસ્ટ, શ્રી બાલાજી એક્શન મેડિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, દિલ્હી પ્રશ્ન- ખરજવું શું છે? જવાબ- ખરજવું એક એવો રોગ છે, જેમાં ત્વચા પર ખંજવાળ, શુષ્કતા અને સોજો આવી શકે છે. આ ઉપરાંત, ત્વચા લાલ થઈ શકે છે અને તેના પર નાની ફોલ્લીઓ અથવા સ્કેબ્સ બની શકે છે. આ સમસ્યા સામાન્ય રીતે બાળકોમાં વધુ જોવા મળે છે. પ્રશ્ન- ખરજવું થવાના કારણો શું છે? જવાબ- સામાન્ય રીતે આવું ત્યારે થાય છે, જ્યારે ત્વચાનું રક્ષણાત્મક સ્તર (પ્રોટેક્ટિવ લેયર) નબળું પડી જાય છે. તેના કારણે, બાહ્ય કેમિકલ્સ સરળતાથી ત્વચામાં પ્રવેશ કરે છે અને બળતરા અથવા ખંજવાળ પેદા કરે છે. આ ઉપરાંત, ધૂળ, પરાગરજ, પાલતુ પ્રાણીના વાળ, અમુક ખાદ્ય પદાર્થો, સાબુ અથવા કેમિકલ ઉત્પાદનોના સંપર્કમાં આવવાથી પણ આ સમસ્યા વધી શકે છે. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી તેના કેટલાક સંભવિત કારણો જાણીએ- પ્રશ્ન- ખરજવું કેટલા પ્રકારના હોય છે? જવાબ- ખરજવું ઘણા પ્રકારના હોય છે. દરેક પ્રકાર પાછળ ચોક્કસ કારણો અથવા ટ્રિગર્સ હોય છે. જેમ કે- એટોપિક ડર્મેટાઇટિસ: આ સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે, જે એલર્જી સાથે સંકળાયેલ છે. તે ઘણીવાર બાળપણમાં શરૂ થાય છે. આ એલર્જી, અસ્થમા અથવા પરાગરજ કે તાવ જેવી પરિસ્થિતિઓ સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે. કોન્ટેક્ટ ડર્મેટાઇટિસ: આ ત્યારે થાય છે, જ્યારે ત્વચા સાબુ, કેમિકલ પ્રોડક્ટ, ડિટર્જન્ટ અથવા ઘરેણાં જેવા એલર્જનના સંપર્કમાં આવે છે. ડિહાઇડ્રોટિક એક્ઝિમા (ખરજવું): આ રેયર છે પરંતુ વધુ પડકારજનક છે. આમાં, હથેળીઓ, પગના તળિયા અને આંગળીઓની કિનારીઓ પર નાના ફોલ્લા દેખાવા લાગે છે. પરસેવો અથવા મેટલ જેવા ઇરિટેન્ટ્સ તેને ટ્રિગર કરી શકે છે. ન્યુરોડર્મેટાઇટિસ: આનાથી ગરદનના પાછળના ભાગમાં અથવા હાથ અને પગ પર ખંજવાળવાળા પેચ થાય છે. આ એવા લોકોમાં વધુ થાય છે, જેમને પહેલાથી જ ત્વચાની સમસ્યા હોય અથવા માનસિક તણાવ હોય. ન્યુમ્યુલર એક્ઝિમા (ખરજવું): સિક્કાના કદની ફોલ્લીઓ શરીર પર ગમે ત્યાં બની શકે છે. સેબોરેહાઇક ડર્મેટાઇટિસ: આ શરીરના તે ભાગોમાં થાય છે, જ્યાં વધુ તેલ ગ્રંથિઓ (ઓયલ ગ્લેન્ડ્સ) હોય છે. જ્યારે તે માથા ઉપરની ચામડી પર થાય છે, ત્યારે તેને ડેન્ડ્રફ કહેવામાં આવે છે. તે સૉરાયિસસ, ખીલ અને રોસેસીઆ જેવી સ્થિતિઓ સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે. સ્ટેસિસ ડર્મેટાઇટિસ: આ એવા લોકોમાં થાય છે, જેમના શરીરમાં લોહીનો પ્રવાહ ખરાબ હોય છે. વધારે વજન અથવા ઓછી શારીરિક પ્રવૃત્તિ જેવી ટેવ તેને ટ્રિગર કરી શકે છે. પ્રશ્ન- શું ખરજવું ચેપી રોગ છે? જવાબ – ના, ખરજવું બિલકુલ ચેપી રોગ નથી. તે એક વ્યક્તિથી બીજા વ્યક્તિમાં ફેલાતો નથી. તમે ખરજવાથી પીડિત વ્યક્તિને સ્પર્શ કરી શકો છો અને તેની સાથે રહી શકો છો. આ શરીરના આંતરિક કારણો અને બાહ્ય પરિબળોની પ્રતિક્રિયાને કારણે થાય છે. પ્રશ્ન- ખરજવાના લક્ષણો શું છે? જવાબ- તેના લક્ષણો વ્યક્તિ અને પ્રકાર પ્રમાણે બદલાઈ શકે છે. તેનું સૌથી સામાન્ય અને હેરાન કરનારું લક્ષણ ખંજવાળ છે. આમાં ત્વચા ઘણીવાર ખૂબ જ શુષ્ક અને ખરબચડી લાગે છે. તેના પર લાલ ફોલ્લીઓ દેખાઈ શકે છે. ત્વચા જાડી અને ભીંગડાવાળી બની શકે છે. આ ઉપરાંત કેટલાક અન્ય લક્ષણો પણ હોઈ શકે છે. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી જાણીએ- પ્રશ્ન- કયા લોકોને ખરજવું થવાનું જોખમ વધુ હોય છે? જવાબ : અમુક પરિસ્થિતિઓ અને જોખમી પરિબળોને કારણે, કેટલાક લોકોને ખરજવું થવાનું જોખમ વધારે હોય છે. જેમ કે- પ્રશ્ન- ખરજવાને કારણે બીજી કઈ સમસ્યાઓ થઈ શકે છે? જવાબ- ખરજવું એ જીવલેણ રોગ નથી પરંતુ તે જીવનની ગુણવત્તાને ખૂબ અસર કરી શકે છે. સતત ખંજવાળ અને દુખાવો ઊંઘમાં ખલેલ પહોંચાડી શકે છે, જેના કારણે થાક અને ચીડિયાપણું થાય છે. આના કારણે, બાળકોની શાળા અને તેમની સામાજિક પ્રવૃત્તિઓ પ્રભાવિત થઈ શકે છે. ગંભીર ખરજવામાં, ત્વચા ફાટી શકે છે, જેનાથી ચેપનું જોખમ વધી જાય છે. ભલે તે જીવલેણ ન હોય પરંતુ લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવા માટે યોગ્ય સમયે તેની સારવાર કરાવવી મહત્વપૂર્ણ છે. પ્રશ્ન- કઈ વસ્તુઓ ખરજવાને ટ્રિગર કરી શકે છે? જવાબ- ઘણા બાહ્ય અને આંતરિક પરિબળો ખરજવાના લક્ષણોને ઉત્તેજિત કરી શકે છે. જેમ કે- એલર્જન: ધૂળ, પાલતુ પ્રાણીઓના વાળ, ફૂગ, સાબુ, ડિટર્જન્ટ, પરફ્યુમ, લોશન અને ઊની અથવા સિન્થેટિક કાપડ વગેરે. હવામાન: ખૂબ ગરમી, ઠંડી અથવા વાતાવરણમાં ભેજનો અભાવ. માનસિક સ્વાસ્થ્ય: માનસિક સ્થિતિઓ જેમ કે, તણાવ (સ્ટ્રેસ), ચિંતા (એગ્ઝાઇટી) અને હતાશા (ડિપ્રેશન). ખોરાક: ઈંડા, દૂધ, મગફળી, સોયા અથવા ઘઉં જેવા ખોરાક કેટલાક લોકોમાં ખરજવું પેદા કરી શકે છે. ચેપ: બેક્ટેરિયલ અથવા વાયરલ ચેપ પણ સ્થિતિને વધુ ખરાબ કરી શકે છે. પ્રશ્ન- ખરજવું થવાના જોખમને કેવી રીતે ટાળી શકાય? જવાબ: જો ખરજવું આનુવંશિક હોય, તો તેને સંપૂર્ણપણે ટાળવું મુશ્કેલ છે પરંતુ કેટલીક સાવચેતીઓ રાખીને તેનું જોખમ ઘટાડી શકાય છે. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજીએ- પ્રશ્ન- કેવી રીતે ખબર પડે કે ખરજવું છે? જવાબ: સામાન્ય રીતે ડોકટરો ત્વચા જોઈને અને લક્ષણો વિશે પૂછીને તેનું નિદાન કરે છે. ક્યારેક સ્કિન પ્રિક ટેસ્ટ અથવા બ્લડ ટેસ્ટની પણ જરૂર પડી શકે છે. કેટલાક ગંભીર કિસ્સાઓમાં સ્કિન બાયોપ્સી પણ કરી શકાય છે. પ્રશ્ન- ખરજવાની સારવાર કેવી રીતે કરવામાં આવે છે? જવાબ- ખરજવાનો કોઈ કાયમી ઈલાજ નથી પરંતુ તેના લક્ષણોને નિયંત્રિત કરી શકાય છે. ખરજવાની તીવ્રતાના આધારે ડોકટરો સામાન્ય રીતે મોઇશ્ચરાઇઝિંગ ક્રીમ અને દવાઓ લખી આપે છે. ગંભીર કિસ્સાઓમાં ફોટોથેરાપી આપી શકાય છે. આ ઉપરાંત, જીવનશૈલીમાં ફેરફાર આમાં મદદ કરે છે. ધ્યાનમાં રાખો કે ખરજવું માટે કોઈ દવા કે ઘરેલું ઉપાય જાતે ન કરો.